گردد، و با استمرار تمرين و پافشارى بر آن، عادت تواضع تبديل به «ملكه» شود.

به همين جهت در روايات اسلامى نيز نسبت به انجام كارهايى كه منشأ تواضع محسوب مى‌شود، سفارش زيادى شده است. از جمله حضرت على عليه السلام در حديثى، سه چيز را سرچشمه تواضع معرّفى كرده، و نسبت به انجام آن تأكيد فرموده است: [1]

1- «أَنْ يَبْدَأَ بِالسَّلَامِ مَنْ لَقِيَهُ؛ اين كه انسان به هر كه مى‌رسد سلام كند.»: اوّلين سرچشمه تواضع سلام كردن به ديگران است. چه اشكال دارد كه انسان به هر كس‌مى‌رسد سلام كند؛ وقتى وارد مغازه‌اى مى‌شود و قصد خريد از آن مغازه را دارد، به مغازه‌دار سلام كند؛ هنگامى كه از كوچه عبور مى‌كند و بچّه‌ها را در حال بازى مى‌بيند، به بچّه‌ها سلام كند؛ زمانى كه وارد مسجد مى‌شود، به نمازگزاران سلام كند؛ وقتى كه به محلّ كار مى‌رود، به همكارانش سلام كند؛ هنگامى كه از سرِ كار باز مى‌گردد، به همسر و فرزندانش سلام كند؛ خلاصه به تمام كسانى كه با آنها سر و كار دارد سلام كند؛ زيرا، سلام نشانه كوچكى نيست، بلكه علامت تواضع و عظمت انسان مى‌باشد؛ سلام چيزى از انسان نمى‌كاهد، بلكه بر عظمت و ادب و وقار و تواضع وى مى‌افزايد؛ بدين جهت، در روايتى از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم:

«بخيل‌ترين افراد كسى است كه در سلام بخل ورزد!» [2]

2- «وَ يَرْضى بِالدُّونِ مِنْ شَرَفِ الْمَجْلِسِ؛ و به پايين پاى مجلس رضايت دهد.»: دومين سرچشمه تواضع اين است كه انسان وقتى وارد مجلسى مى‌شود، همان پايين بنشيند.

نه اين كه براى نشستن در صدر مجلس جا را بر ديگران تنگ كند، و بقيّه را به زحمت بيندازد!

آنها كه كمبود شخصيّت دارند، محتاجند كه ديگران به آنها سلام كنند، و يا در صدر مجلس بنشينند؛ امّا انسانهاى بزرگ احساس كمبود نمى‌كنند تا بخواهند با اين امور ظاهرى، كمبود خويش را جبران نمايند.

[1]. ميزان الحكمة، باب 4034، حديث 21837.

[2]. علّامه مجلسى رحمه الله، روايت مذكور را در جلدهاى مختلف بحارالانوار، از جمله جلد 73، صفحه‌هاى 4 و 12، و جلد 90، صفحات 291، 294، و 302 نقل كرده است.