أَبَى‌ وَاسْتَكْبَرَ وَ كَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ؛ جز ابليس كه سر باز زد و تكبّر ورزيد، و (بخاطر نافرمانى وتكبّرش) از كافران شد! «سوره بقره، آيه 34»)

آرى، ابليس از انجام دستور پروردگار ابا كرد، و بر اثر تكبّر كفر را پيشه خود نمود، و در زمره كفّار قرار گرفت. بله، ثمره شوم درخت پليد تكبّر، كفر و بى ايمانى است.

تكبّر جلوى فهم و درك شيطان راگرفت؛ همانگونه كه در حديثى- كه شرح آن خواهد آمد- به اين مطلب اشاره شده، كه هر چه تكبّر بيشتر شود، به همان مقدار از قدرت تفكّر و انديشه انسان كاسته مى‌گردد.

شيطان با آن همه شيطنت و زرنگى‌اش، هدف از سجده بر آدم را نفهميد؛ بدين جهت در مقام اعتذار از كرده‌اش، خطاب به پروردگار عرض كرد:

«من بر آدمى سجده كنم كه از گل گنديده خلق شده است!»

شيطان متكبّر و مغرور جنبه مُلكى آدم را ديد، ولى از جنبه ملكوتى او غافل شد؛ زيرا شخص متكبّر، ناقص‌العقل و كم شعور مى‌گردد؛ ولهذا به اين نكته كه آدم از گِل گنديده آفريده شده انديشيد، ولى به قدرت خداوند در آفرينش آدم فكر نكرد؛ به اين كه آدم معلّم فرشتگان است نينديشيد؛ به اين كه آدم گُل سر سبد مخلوقات جهان است، توجّه نكرد! و اى كاش انحطاط ابليس در همين نقطه متوقّف مى‌گشت، و از اسب سركش تكبّر پياده مى‌شد، و گذشته را جبران مى‌كرد. ولى افسوس كه چنين نشد، و غرور و خودبرتربينى او به جايى رسيد كه به آفريدگار جهان هستى اعتراض كرد:

چرا چنين امرى صادر كردى! من و آدم قابل مقايسه نيستيم! او از گِل گنديده آفريده شده و من از آتش نورانى؛ آيا سزد كه يك موجود نورانى بر موجودى ظلمانى سجده كند! آيا چنين فرمانى مطابق حكمت است!

حقيقتاً بايد از تكبّر و غرور به خداوند پناه برد، كه چقدر انسان را پست و بى اعتبار مى‌كند. متكبّر به جايى مى‌رسد كه نه تنها به خداوند كافر مى‌شود، بلكه به او اعتراض مى‌نمايد. ابليس در اين مرحله هم توقّف نكرد، و در صدد توبه و بازگشت و جبران‌