است. [1] (كالمستهزء بنفسه)

آرى، چنين انسانى خودش و فرمان خدا و تعليمات دينى را مسخره كرده است!

2- توبه زودگذر: گاه صحنه‌ها و لحظاتى پيش مى‌آيد كه شخص گناهكار از خواب غفلت بيدار شده، و از گذشته خود نادم و پشيمان گشته، و توبه مى‌كند. هم الفاظ توبه را بر زبان جارى مى‌سازد، و هم از صميم قلب نادم و پشيمان است، و هم تصميم بر ترك گناهان مى‌گيرد؛ امّا اين حالت ملكوتى دوامى ندارد، و هنگامى كه از آن حال و هوى‌ بيرون مى‌آيد، همه چيز را به فراموشى مى‌سپرد و همان مسير سابق را ادامه مى‌دهد.

بعضى از دانشمندان اين توبه‌هاى زودگذر را، به غربالى تشبيه مى‌كنند كه درون آب قرار مى‌گيرد، در آن هنگام غربال پر از آب تصوّر مى‌شود؛ ولى زمانى كه آن را از آب بيرون مى‌آوريم، از آب تهى مى‌گردد. اين توبه هم فايده‌اى ندارد.

3- توبه ريشه‌دار: توبه ريشه‌دار آن است كه در جان انسان اثر بگذارد، هر چند اثر موقّت! و آثار آن در اعمال و رفتار و كردار و گفتار و برخورد انسان ظاهر و آشكار گردد. قرآن مجيد، در آيات مورد بحث، علامت چنين توبه‌اى را انجام اعمال صالح و شايسته بيان مى‌كند. تائب بايد پس از توبه به همان مقدار كه معصيت كرده، عمل صالح انجام دهد؛ زيرا شخص توبه كننده همانند بيمارى است كه بيمارى و مرض او قطع شده، ولى قواى تحليل رفته دوران نقاهت و بيمارى، به جاى خود بازنگشته است و او بايد به تقويت خويش بپردازد، تا نيرو و توان از دست رفته را باز يابد.

انسان توبه‌كار، با توبه ادامه گناهان را قطع كرده، ولى آثار سوء گناه هنوز بر روح و روان او باقى است، و ضربات سهمگين گناه روح او را ضعيف و ناتوان كرده است. و لهذا لازم است با انجام اعمال صالح و شايسته (حداقل به اندازه گناهانى كه قبلًا

[1]. بحارالانوار، جلد 6، صفحه 36، حديث 54؛ و صفحه 41، حديث 75.