داشته باشند و به سوى خدا باز گردند.

بدين جهت، در آيات مورد بحث، درِ توبه حتّى براى مشركان و قاتلان و زناكاران باز است! و اميد نجات، با استفاده از توبه، در مورد چنين گنهكارانى نيز مى‌رود، و خداوند آنها را به توبه و بازگشت دعوت نموده است.

طبق برخى روايات، تا زمانى كه نَفَسِ انسان در سينه‌اش بالا و پايين مى‌رود توبه‌اش پذيرفته مى‌شود؛ يعنى اگر انسان گنهكارى در واپسين لحظات عمرش، واقعاً به درگاه الهى باز گردد، و از سر صدق و اخلاص توبه كند، خداوند او را مورد عفو و بخشش قرار مى‌دهد! امام سجّاد عليه السلام كه معارف غنىّ اسلام را با زبان دعا بيان مى‌كند، در مناجات تائبين به اين رحمت واسعه خداوند اشاره نموده و از كسانى كه از آن استفاده نمى‌كنند، تعجّب و حيرت مى‌كند، حضرت مى‌فرمايد:

إِلَهِى أَنْتَ ا لَّذِى فَتَحْتَ لِعِبَادِكَ بَاباً إِلَى‌ عَفْوِكَ سَمَّيْتَهُ التَّوْبَةَ فَقُلْتَ «تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً» فَمَا عُذْرُ مَنْ أَغْفَلَ دُخُولَ الْبَابِ بَعْدَ فَتْحِهِ‌ [1]

پروردگار من! تو آن خدايى هستى كه درى از درياى عفو و بخششت به روى بندگانت گشودى و آن را توبه نام نهادى و از همه دعوت كردى كه وارد آن شوند و از درياى رحمتت بهره گيرند، خداى من! كسانى كه به اين در روى نمى‌آورند، و از آن غافل مى‌شوند، عذرشان چيست؟

راستى چرا برخى از ما غافل هستيم و از اين در كه به سوى سعادت و خوشبختى و قرب الى اللَّه و نجات گشوده شده، وارد نمى‌شويم!

چرا به سوى خداى مهربان كه لطف و مهر او فوق تصور است، باز نمى‌گرديم؟

چرا از درگاه خداوند توبه‌پذيرى كه هر چه توبه شكستى، باز هم پذيراى توست، فرار مى‌كنى؟

ضمناً توجّه داشته باشيم كه همين توبه‌هاى نيم بند، كه شكسته مى‌شود، نيز بى اثر نيست.

وزنه‌بردارى كه قهرمان جهان مى‌شود، و وزنه‌اى را بلند مى‌كند كه هيچ كس در دنيا نمى‌تواند آن را بر فراز دستانش نگه دارد، به يكباره اين توان و قدرت را به دست نياورده است؛ بلكه صدها بار در بلند كردن آن ناموفّق بوده، ولى به تمرين خود ادامه داده و هر بار ناكامى و تمرين، مقدارى بر توانايى و قدرت او افزوده، تا بالاخره موفق شده است. توبه‌هاى ناتمام هم همين خاصيّت را در روح آدمى دارد و بتدريج قدرت انسان را در ترك گناه بالا مى‌برد، تا جايى كه موفّق به توبه بى‌بازگشت مى‌شود.

بنابراين، اوّلًا نبايد توبه‌هاى ناتمام را بى‌اثر بدانيم. و ثانياً از اين كه توبه را مى‌شكنيم نااميد نشويم، و باز هم عزم را جزم كنيم و به درگاه واسعه‌اش باز آييم و توبه كنيم، و آن قدر اين كار را تكرار نمائيم تا انشاءاللَّه به توبه بى‌بازگشت و ناگسستنى نائل شويم.

اقسام توبه‌

آيات و روايات فراوانى پيرامون اهمّيّت توبه، انواع و اقسام آن، زمان توبه، آثار توبه، و ديگر موضوعات مربوط به آن وجود دارد. در اين بحث فقط اشاره‌اى به اقسام توبه مى‌كنيم:

توبه از يك جهت بر سه قسم است:

1- توبه زبانى: منظور از توبه زبانى آن است كه فقط الفاظ توبه بر زبان جارى شود، ولى در اعمال و رفتار هيچ تغييرى رخ ندهد. تائب مرتّب استغفار كند، ولى همچنان بر مركب گناه سوار باشد، و به پيش برود. دائماً ذكر «استغفر اللَّه ربّى و اتوب اليه» را بر زبان راند، امّا همچون گذشته در وادى ظلمانى و تاريك گناه به مسيرش ادامه دهد!

در روايات چنين انسانى به شخصى تشبيه شده كه خويشتن را به سخريّه گرفته‌

[1]. مفاتيح الجنان، مناجات خمس عشره، مناجات التّائبين.