انسان را رها نمى‌كند.»

4- سؤال: آيا «مُستقّر» و «مُقام» به يك معنى، و به اصطلاح مترادف مى‌باشند، يا دو معنى متفاوت دارند؟

پاسخ: برخى معتقدند اين دو كلمه مترادف، و هر دو به معنى جايگاه و اقامتگاه ثابت و دائم هستند، ولى به اعتقاد ما، اين دو، زمانى كه در كنار هم ذكر شوند به يك معنى نيستند؛ بلكه هر كدام معنى خاصّ خود را مى‌دهد. توضيح اين كه «مستقر» جايى است كه انسان مدّتى در آن به سر مى‌برد ولى بعداً از آنجا منتقل مى‌شود؛ و به تعبير ديگر، مستقر اقامتگاه موقت است. ولى «مُقام» اقامتگاه دائمى و هميشگى است.

مى‌دانيم جهنّميان دو دسته هستند: برخى از آنها مؤمنان آلوده‌اى هستند كه براى مدّتى در جهنّم عذاب مى‌شوند تا ناخالصى‌هاى آنها از بين برود، و پس از آن به بهشت منتقل مى‌شوند. و دسته دوم مشركان و كافران و كسانى كه بى ايمان از دنيا رفته‌اند هستند، كه براى هميشه در جهنّم خواهند ماند. بنابراين، جهنّم هم به عنوان اقامتگاه موقّت جايگاه بدى است، و هم به عنوان اقامتگاه دائم.

پروردگارا! ما ضعيفيم و طاقت تحمّل لحظه‌اى از آتش جهنّم تو را نداريم. و از سوى ديگر در برابر وسوسه‌هاى شيطان هم گاه لغزش داريم. تو خود به فضل و كرمت عذاب جهنّم را از ما بر طرف فرما!

فلسفه عذابها و مجازاتها

سؤال: چرا خداوند جهنّم را آفريده است؟ چرا براى گنهكاران مجازاتهاى سنگين قرار داده است؟ اساساً خداوند بى نياز، چه نيازى به عبادات ما دارد؟ گناهان ما چه ضررى به او مى‌زند كه جهنّم را براى گناهكاران خلق كرده است؟

پاسخ: همانگونه كه حضرت على عليه السلام در خطبه همّام فرموده، خداوند نه نيازى به عبادات ما دارد، و نه گناهان ما ضررى به او مى‌زندو به قول شاعر:

ولى بدون شك براى تعليم و تربيت دو نيروى محرّك و باز دارنده لازم است.

پاداش، مردم را به سوى تعليم و تربيت تشويق مى‌كند؛ و كيفر، آنها را از مسيرهاى خلاف تعليم و تربيت باز مى‌دارد. اگر اين دو نيرو نباشد تعليم و تربيت امكان‌پذير نيست. و روشن و بديهى است كه نه پاداش نفعى براى مربّى دارد، و نه كيفر ضررى را از او برطرف مى‌كند. نه حركت در مسير تعليم و تربيت سودى براى مربّى دارد، و نه تخلّف از آن ضررى به او مى‌زند. اگر بخواهيم تشبيه ساده‌اى براى اين مطلب داشته باشيم، مى‌توانيم تعليم و تربيت را به اتومبيلى تشبيه كنيم كه براى حركت به سوى مقصد و كنترل آن در مواقع انحراف از مسير جادّه، هم نياز به پدال گاز مى‌باشد و هم نيروى بازدارنده ترمز. نقش اين دو آن قدر مهم است كه اگر اتومبيل هيچ كدام را نداشته باشد به مقصد نمى‌رسد، همانگونه كه اگر يكى از اين دو نباشد، باز هم به مقصد نخواهد رسيد.

اين مطلب در صفات پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله نيز ديده مى‌شود؛ زيرا خداوند آن حضرت را هم «بشير» خوانده و هم «نذير» ناميده است. بشير، اشاره به همان نيروى محرّك است و نذير، نيروى بازدارنده.

بهشت و جهنّم نيز در حقيقت در حكم اين دو نيروست؛ بهشت راهيان حق را به سوى خود مى‌خواند و آنها را تشويق به عبادت و طاعت مى‌نمايد. و جهنّم آنان را از انحراف بيم مى‌دهد و از مخالفت با فرامين خداوند باز مى‌دارد. و بدون شك هر دو لازم و ضرورى است.

البتّه خداوند متعال به مسأله پاداش و نيروى محرّك توجّه بيشترى كرده، به گونه‌اى كه براى هر حسنه و كار خوبى ثوابى برتر و حداقل ده برابر پاداش مى‌دهد، ولى در مقابل كار زشت، بيش از يك بار مجازات نمى‌كند! [1]

[1]. سوره انعام، آيه 160.