شرح و تفسير

«فَمَنْ يُرِدِ اللّهُ انْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْاسْلامِ» هر كسى را كه خداوند بخواهد هدايت كند و او را رهنمون شود، سينه‌اش را گشاده و فراخ مى‌گرداند و براى دريافت حق به او شرح صدر مى‌بخشايد. به عبارت ديگر، او را دريا دل و با ظرفيّت قرار مى‌دهد. «وَ مَنْ يُرِدْ انْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقاً حَرَجاً» هر كس را كه بخواهد گمراه كند، سينه‌اش را تنگ و تاريك و ظلمانى قرار مى‌دهد؛ به گونه‌اى كه طاقتش سلب مى‌شود و با كوچكترين مشكلى تعادل فكرى خويش را از دست مى‌دهد.

«كَانَّما يَصَّعَّدُ فِى السَّماءِ ...» آن قدر سينه‌اش را تنگ و تاريك مى‌گرداند كه گويا مى‌خواهد به آسمان پرواز كند؛ يعنى همان‌گونه كه پرواز به آسمان براى انسان بدون وسيله محال است، تحمّل اين تاريكى و تنگى نيز براى اين عدّه مشكل و محال است و خداوند اين‌گونه پليدى و كفر را، در دل افراد بى‌ايمان قرار مى‌دهد.

پيام‌هاى آيه‌

1- هدايت و ضلالت به دست خداست‌

آنچه مطابق با ظاهر آيه است، اين است كه هدايت و ضلالت انسانها از طرف خداوند صورت مى‌گيرد و مفهوم آن چيزى جز جبر نيست. در اين صورت، اسلام و كفر دو امر غير اختيارى است و قبول آن به عقيده ما با عدالت خداوند سازگار است. از اين رو، براى روشن شدن مطلب، لازم است مقدّمه‌اى ذكر گردد:

در ميان فِرَق و گروههاى اسلامى- كه از سرچشمه زلال ولايت و امامت دور مانده‌اند- گروهى مذهب «جبر» را پذيرفته‌اند و معتقدند كه انسان در كارهاى خود اختيارى ندارد. اعتقاد به اين مذهب- كه مخالف عقيده شيعه است- مساوى با انكار اصول پنجگانه دين است.