اشتباه هستند و به همين دليل غالباً پاى بند افكارى مى‌شوند كه حقيقتاً براى يك فرد خردمند و فهميده تأثرآور است!

توضيحاً عرض كنم: امروز «فلسفه‌» و «علم‌» را دو موضوع جداگانه مى‌شمرند، برخلاف سابق كه «علوم» را هم جزيى از «فلسفه» مى‌دانستند، در اصطلاح فعلى «فلسفه‌» عبارت از بحث پيرامون مسائل كلى و اساسى و تشريح قوانين عمومى سازمان عالم هستى است‌ كه در فلسفه قديم به نام «امور عامه‌» و «فلسفه اعلى‌» ناميده مى‌شد.

«علم‌» همان مجموعه مسائل خاصى است كه در اطراف يك يا چند موضوع معين بحث و گفتگو مى‌كند مثل علم فيزيك، شيمى، فيزيولوژى، پسيكولوژى و غيره ... پايه مسائل فلسفى بايد هميشه يك سلسله مطالب مسلم و غير قابل انكار بوده باشد، يعنى يك نفر فيلسوف هيچ‌گاه نمى‌تواند عقايد و ايدئولوژى‌هاى فلسفى خود را بر شالوده مطالب غير قطعى استوار كند و به همين دليل نتيجه مسائل فلسفى بايد هميشه قطعى و مسلّم باشد.

ولى «تئورى‌هاى علمى» معمولًا عبارت از يك سلسله «انتقالات ذهنى» است كه به وسيله «قرائن ظنى» و تجربيات محدودى تأييد مى‌شود و معمولًا جنبه قطعى و جزمى ندارند، بعبارت ساده‌تر: دانشمندانى كه در مسائل علمى مطالعه مى‌كنند براى تفسير نمودها و موجودات جهان و حل معماهاى طبيعت به قوت فكر و انديشه خود، فرضيه‌هايى طرح كرده، سپس آن را با قرائن و تجربيات مختلفى تأييد مى‌نمايند و پايه عقايد علمى خود قرار مى‌دهند، بسا مى‌شود كه پس از مدت كوتاهى به موضوعات تازه‌اى برخورد مى‌كنند كه نظريه سابق از توجيه آن عاجز است، لذا مجبور مى‌شوند كه در آن تجديد نظر كرده و آن را (در صورتى كه قابل اصلاح باشد) اصلاح و تكميل كنند و در غير اين صورت آن را كنار گذاشته و فرضيه ديگرى كه اين نقصان را در برنداشته باشد طرح نمايند.

لذا هر چند وقت، يك يا چند فرضيه علمى وارد ميدان مى‌شود و حاضر بودن خود را براى تفسير معماهاى طبيعت اعلام مى‌نمايد ولى پس از يك زمان كوتاه يا طولانى جاى خود را به ديگرى داده و عقب‌نشينى مى‌كند!

از اين نظر دانشمندان علوم طبيعى را به نقاش هنرمندى مى‌توان تشبيه كرد كه مى‌خواهد صورت «معشوقه ناديده»! خود را از روى قرائنى ترسيم كند و چون هر روز آثار و علائم بيشترى بدست مى‌آورد تصوير سابق را حك و اصلاح مى‌كند ولى در عين حال ممكن است هيچ كدام آنها با صورت واقعى او كاملًا تطبيق نكند.

از اين بيان نبايد استفاده كرد كه ما مى‌خواهيم تأثير اين‌گونه نظريات و فرضيه‌ها را در تكامل علوم انكار كنيم بلكه منظور ما جلوگيرى از استنتاجات غلط و سوء استفاده‌هايى است كه از اين فرضيه‌ها مى‌شود اين مطلب موضوع تازه‌اى نيست، حقيقتى است كه خود دانشمندان به آن معترفند، فيزيك‌دان مشهور و رياضى دان عاليقدر عصر حاضر «آلبرت انيشتين‌» در اوايل كتاب معروف خود كه درباره «تكامل علم‌