تاريخ بشر حوادث تلخ و شيرين بى‌شمارى را به ياد دارد و تاريخ‌سازان فراوانى را در دل خويش پرورش داده است، ولى كمتر حادثه‌اى را همانند حادثه عاشوراى سال 61 هجرى با پى آمدهاى گسترده‌اش به خود ديده و كمتر تاريخ‌سازانى همچون تاريخ سازان كربلا را به ياد مى‌آورد.

اين حادثه همچون سكّه‌اى داراى دو روى كاملًا متفاوت و متمايز از يكديگر است؛ يك روى آن، خيانت، بى‌وفايى، ناجوانمردى، ستمگرى، پليدى، قساوت، بى‌وفايى، بى‌رحمى و مهمان‌كشى؛ و روى ديگر آن، وفادارى، جانبازى، جوانمردى، شهامت، ستم‌ناپذيرى، صبر، تسليم در برابر قضاى الهى و عبوديّت حق در عالى‌ترين درجه آن است.

هر چند تاريخ، حوادثى دردناك‌تر از اين حادثه را به خود ديده و كشته‌هاى به مراتب بيش‌ترى را شاهد بوده و قيام‌هاى خونين و حق‌طلبانه فراوانى را در حافظه خود به ياد دارد؛ ولى آنچه كه سبب امتياز نهضت عاشورا شده، نكاتى چند است كه در ديگر حوادث مشابه تاريخ يا وجود نداشته، و يا به اين اندازه پر رنگ نبوده و يا همه اين امتيازات را يك جا در خود جاى نداده است.

مهم‌ترين نكته‌هاى برجسته اين قيام از اين قرار است: