رحمان را نمى‌شناسيم! تنها يك رحمان داريم و آن در يمامه است (مقصودشان مسيلمه كذاب بود كه دعوى نبوت داشت) بلكه بايد بنويسى: باسمك اللّهم همان گونه كه در زمان جاهليت مى‌نوشتند.

سپس پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام فرمود: بنويس: اين صلح‌نامه‌اى است كه محمّد رسول اللّه صلى الله عليه و آله ... مشركان قريش گفتند: اگر تو رسول خدا بودى و ما با تو جنگ مى‌كرديم و راه خانه خدا را بر تو مى‌بستيم، بسيار ستمكار بوديم (دعوا در همين رسالت تو است) و لكن بنويس اين صلح‌نامه محمّد بن عبداللّه است! ...

در اين هنگام ياران پيامبر صلى الله عليه و آله برآشفتند و گفتند: اجازه بده ما با اينها پيكار كنيم، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: نه، همان گونه كه اينها مى‌خواهند بنويس، در اين هنگام آيه فوق نازل شد، و در مورد لجاجت و بهانه‌گيرى و مخالفت آنها با نام رحمان كه از اوصاف قطعى خداوند است آنها را شديداً سرزنش كرد. [1]

اين شأن نزول در صورتى صحيح است كه ما اين سوره را مدنى بدانيم تا با داستان صلح حديبيه سازگار باشد، اما اگر- آن چنان كه مشهور است- مكّى بدانيم نوبت به اين بحث نمى‌رسد.

مگر اين كه شأن نزول اين آيه را پاسخ به گفتار مشركان كه در سوره «فرقان» آمده است بدانيم كه در برابر دعوت پيامبر صلى الله عليه و آله به سجده كردن براى رحمان، گفتند ما رحمان را نمى‌شناسيم‌ (اسجدوا للرحمن قالوا و ما الرحمن- فرقان، آيه 60) و در هر حال آيه فوق منهاى شأن نزول مفهوم روشنى دارد كه در تفسير آن خواهيد خواند. [2]

[1] «مجمع البيان»، ذيل آيه مورد بحث؛ «اسباب نزول الآيات» واحدى نيشابورى، ص 184؛ «تفسير قرطبى»، ج 9، ص 317.

[2] «مجمع البيان»، ذيل آيه مورد بحث؛ «اسباب نزول الآيات» واحدى نيشابورى، ص 184؛ «تفسير قرطبى»، ج 9، ص 318.