دو شكل مى‌توان بيان كرد:

بيان اوّل: تغيير و تحوّل مستمر و هميشگى، از ويژگى‌هاى عالم مادّه است. بلكه به اعتقاد بسيارى از حكما و فلاسفه تغيير و تحوّل از لوازم ذاتى غير قابل انفكاك عالم مادّه شمرده مى‌شود (نظريه حركت جوهرى) و از آنجا كه انسان نيز در اين عالم زندگى مى‌كند، اين تغيير و تحوّل، خواه و ناخواه تمام شئون زندگى انسان، روابط تازه و جديد وى با افراد، جوامع يا دولت‌ها را شامل مى‌شود و اين حقيقت، فقه را با دو پديده نو و تازه مواجه كرده است:

پديده اوّل: موضوعات بكر و تازه‌اى براى احكام شرعى به وجود آمده، كه در گذشته نبوده است؛ مثلًا اسكناس از جمله اين موضوعات جديد است؛ چرا كه اسكناس چيز تازه‌اى است كه در سابق وجود نداشت و معاملات در گذشته معمولًا با طلا و نقره مسكوك صورت مى‌گرفت، و تحوّلات جوامع بشرى و گسترش نيازهاى انسان موجب پيدايش پول‌هاى كاغذى شد.

پديده دوم: موضوعاتى كه در گذشته نيز وجود داشت، و اصل موضوع تازه به شمار نمى‌رفت، امّا شرايط و قيود و ويژگى‌هايى بر آن عارض گشت كه آن را با گذشته متفاوت كرد و آن را موضوعى تازه جلوه داد. مثلًا همان گونه كه گذشت، اعضاى بدن انسان و خون در گذشته قيمت و ماليّت نداشت. امّا اكتشافات جديد و تحوّلات تازه در علم پزشكى، منافع فراوان آنها را روشن ساخت؛ منافعى كه در خون، اجزاى مردار و مانند آن كشف شد به اين موضوعات ارزش و اعتبار و ماليّت بخشيد، به گونه‌اى كه امروز- همانند ساير كالاها- بلكه به قيمت گزاف خريدوفروش مى‌شود! بدين جهت بر فقيه لازم است كه حكم شرعى اين دو پديده- كه محصول اجتناب‌ناپذير تحوّل و تغيير دائمى جهان مادّه است- را از دل منابع اسلامى بيرون بكشد، و به بحث پيرامون موضوعات قديمى گذشته كه در كتب فقهاى پيشين مطرح شده، قناعت نكند.

بيان دوم: آيين اسلام از جهات مختلف با اديان ديگر متفاوت و داراى امتيازات و برجستگى‌هاى خاصّى است. از جمله، مى‌توان به شمول و گستردگى آن نسبت به تمام زواياى زندگى بشر اشاره كرد.

شريعت اسلامى مقيّد به زمان معين، و مكان خاصّى نمى‌شود و اختصاص به گروه ويژه‌اى از مردم و قوم و رنگ و نژاد و كشورهاى معيّنى ندارد؛ زيرا پيامبر صلى الله عليه و آله براى تمام مردم در تمام كره زمين مبعوث گشته و همه نژادها و اقوام و خلاصه تمام انسان‌ها در هر نقطه‌اى از زمين و در هر عصر و زمانى، مخاطب خطاب‌هاى آن حضرت هستند. بنابراين، جهان شمولى اسلام يك ادّعا نيست، بلكه علاوه بر ادلّه عقلى كه در اين زمينه وجود دارد و علاوه بر آنچه كه از احكام و قوانين شريعت اسلام بدست مى‌آيد، آيات و روايات فراوانى نيز اين حقيقت را تأييد مى‌كند. آنچه از قرآن مجيد استفاده مى‌شود را مى‌توان در سه گروه جاى داد:

گروه اوّل: آياتى از قرآن مجيد كه صراحت در عموميّت مكانى، بلكه زمانى اسلام دارد و مخاطبين آن عالميان و ناس است، مانند: