نقش زمان و مكان در استنباط

پيشگفتار:

ما مسلمانان معتقديم اسلام دين جامعى است كه همه نيازمنديهاى معنوى و مادى، فردى و اجتماعى انسانها در آن پيش‌بينى شده است. قرآن مجيد مى‌گويد: «ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‌ءٍ» [1] «وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ». [2]

تعبير به «من شي‌ء» و «لكلّ شي‌ء» دليل روشنى بر اين جامعيّت است.

اين سخن بدان معنا نيست كه بعضى از افراطيون پنداشته‌اند كه همه علوم طبيعى و مادى نيز در قرآن آمده است و مثلًا آيه‌ «انْطَلِقُوا إِلى‌ ظِلٍّ ذِي ثَلاثِ شُعَبٍ» [3] كه درباره دوزخيان است، اشاره به علم هندسه و آيه‌ «وَ طَفِقا يَخْصِفانِ عَلَيْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ» [4]* كه درباره حضرت آدم و حوّاست، اشاره به حرفه خيّاطى و آيه‌ «فِيهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ» [5] كه درباره عسل است، اشاره به علم طب و آيه‌ «كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَها» [6] كه درباره زن ساده‌لوحى است كه در عصر جاهليّت مى‌زيست و پيوسته با چرخ دستى، پشمى را مى‌تابيد و سپس آن را وامى‌تابيد. اشاره به علم نساجى، و مانند آن است؛ آن گونه كه جلال الدين سيوطى در كتاب اتقان آورده است. [7]

در حالى كه وجود همه چيز در قرآن به معناى امورى است كه مربوط به ايمان و تربيت و اخلاق و روابط صحيح و عادلانه اجتماعى و تكامل انسانهاست.

البتّه دعوت قرآن به علم و دانش، به گونه‌اى كه آن را بزرگ‌ترين افتخار بشر شمرده، مى‌تواند نيروى محركه‌اى جهت حركت به سمت و سوى همه علوم و دانشها باشد؛ نه اينكه اصول و فروع علم هندسه و خيّاطى، نساجى و ... در قرآن آمده است.

[1]. انعام، آيه 38.

[2]. نحل، آيه 89.

[3]. مرسلات، آيه 30.

[4]. اعراف، آيه 22.

[5]. نحل، آيه 69.

[6]. نحل، آيه 92.

[7]. الاتقان فى علوم القرآن‌، ج 4، ص 40- 28.