جمعى از اهل تسنّن، به دلايل مختلف، باب اجتهاد مسدود بوده، ولى امروز، مى‌توان گفت: مجامع علمى اهل سنّت نيز، معتقد به انفتاح باب علم هستند؛ هر چند گروهى نسبت به فتاواى ائمّه مذاهب اربعه احترام قائلند، و بر خلاف نظر آنان فتوا نمى‌دهند، امّا در مسائلى كه فتوايى از آنها نقل نشده- كه موارد آن بسيار زياد است- خود اجتهاد مى‌كنند، و دستور العمل را از قرآن و احاديث و غير آن استنباط مى‌نمايند. ولى نبايد فراموش كرد كه پيشگام در انفتاح باب اجتهاد فقهاى اهل بيت عليهم السلام بوده‌اند.

فصل چهارم: ديدگاه‌هاى جديد و انفتاح مطلق باب اجتهاد

در اين فصل ابتدا به اصل اين ديدگاه‌ها و سپس به ادلّه آنها اشاره مى‌شود.

بعضى از علماى اهل تسنّن، به ويژه در عصر اخير بر اين اعتقادند كه مجتهدان حق دارند نسبت به تمام مسائل و وقايع، چه آنجا كه ائمّه اربعه فتوا داشته‌اند و چه آنجا كه نداشته‌اند اجتهاد كنند و فتوا دهند.

برخى از اين نظرات از اين قرار است:

1. محمّد سعيد البانى‌ مى‌گويد:

«لا دليل أصلًا على سدّ باب الاجتهاد و إنّما هي دعوى فارغة و حجّة واهنة أوهن من بيت العنكبوت، لأنّها غير مستندةٍ الى دليلٍ شرعىٍّ أو عَقلىٍّ؛ هيچ دليلى بر سد باب اجتهاد وجود ندارد، اين ادّعايى است توخالى، حجّتى است سست، سست‌تر از لانه عنكبوت؛ چون هيچ دليل شرعى يا عقلى ندارد»!

همچنين گفته است: امروزه اجتهاد به تمام معنا ممكن است و مشكلى در آن نيست، به شرط اينكه اوهام و خيالات را از بين ببريم و چيزهايى كه از گذشتگان بر عقول و قلوب ما پرده افكنده است از ميان برود و گمان اينكه امكان رسيدن به آنچه پيشينيان به آن رسيده‌اند وجود ندارد، دفن گردد، آيا بعد از رفتن به فضا و اختراع انواع وسايل صنعتى جديد اجتهاد محال است؟ [1]

از اين عبارت، بر مى‌آيد كه قائلان به سدّ باب اجتهاد عقيده داشتند بشر امروز قدرت تفكّر در حدّ استنباط را ندارد.

2. محمّد ابو زهره از ابن تيميه نقل مى‌كند:

«انسان محقّق جز از چيزى كه با دليل به آن رسيده است، پيروى نمى‌كند و بر غير آن اعتماد نمى‌نمايد و باب اجتهاد به طور كامل براى كسى كه توانايى داشته باشد، باز است و اگر توانايى نسبت به بعض ابواب فقه داشته باشد و نسبت به بعضى نداشته باشد، مى‌تواند در بخشى كه قادر بر اجتهاد نيست تقليد كند و در مواردى كه قادر است تقليد جايز نيست». [2]

از اين عبارت برمى‌آيد: علاوه بر اينكه باب اجتهاد مفتوح است، مجتهدان متجزّى نيز، به همان اندازه كه قدرت بر اجتهاد دارند، جايز نيست تقليد كنند.

[1]. ارشاد النقاد، ص 41.

[2]. همان مدرك، ص 44.