ب) راه‌هاى غير قطعى دستيابى به سنّت:

گفتيم براى كشف سنّت راه‌هاى غير قطعى نيز وجود دارد كه به خودى خود اعتبار ندارند، زيرا دليل بر حكم شرعى بايد قطعى باشد و صرف احتمال و گمان در نظر عقل هيچ گونه ارزشى ندارد. آيات قرآن نيز، ظن و گمان را قابل پيروى نداسته‌اند:

« «إِنَّ الظَّنَّ لا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئاً»*؛ ظنّ و گمان انسان را از فهم حق و حقيقت بى‌نياز نمى‌كند». [1]

« «وَ لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا»؛ از آنچه به آن آگاهى ندارى پيروى مكن چرا كه گوش و چشم و دل همه مسئولند». [2]

ولى اگر اين راه‌هاى غير قطعى، شكل معقولى پيدا كند و دليل قطعى بر اعتبار داشته باشد، حجّت خواهد بود و در اين صورت عمل به آن، پيروى از ظن نخواهد بود.

طرق غير قطعى معتبر به قرار ذيل است:

1. خبر واحد: خبرى كه راويان آن در هر يك از طبقات يا حتى در يك طبقه، يك نفر يا بيش از يك نفر باشد، ولى به حدّ تواتر نرسد و قطع‌آور نباشد، اصطلاحاً خبر واحد است.

بحث خبر واحد از مهم‌ترين مباحث منابع استنباط است و در حجيّت آن ميان فقها اختلاف است. سيّد مرتضى و ابن زهره و ابن برّاج و طبرسى و ابن ادريس‌ [3] و از اهل سنّت قدريه و برخى از ظاهريه‌ [4] منكر حجيّت خبر واحد هستند. شيخ طوسى و غالب بزرگان فقهاى شيعه و همه اخبارى‌ها و جمهور اهل سنّت، معتقد به حجيّت خبر واحد هستند. [5]

در شرايط حجيّت خبر واحد رأى يكسانى وجود ندارد. قدماى از اماميّه روايتى را معتبر مى‌دانستند كه همراه با قرائن صحت باشد اعمّ از قرينه داخلى همانند وثاقت راوى و يا خارجى همانند وجود روايت در كتاب معتبر و يا تكرار حديث در يك كتاب، و روايت غير معتبر را روايتى مى‌دانستند كه همراه با اينگونه قرائن نباشد [6] ولى علماى شيعى از قرن ششم به بعد برخى شرط حجيّت را عدالت راوى‌ها و برخى وثاقت آنان دانسته‌اند كه بر اساس همين عقيده روايات را تقسيم به چهار قسم مى‌كنند: صحيح، حسن، موثق و ضعيف.

«روايت صحيح‌» در نظر اماميّه آن است كه از نظر سند به وسيله راويان عادل و امامى مذهب به معصوم عليه السلام اتصال پيدا كند. «روايت حسن‌» آن است كه به وسيله راوى امامى و خوش نام به امام عليه السلام برسد، بى‌آنكه تصريح به عدالت، و وثاقت آنها شده باشد. «روايت موثّق‌» آن است كه توسّط راوى غير امامى ولى ثقه و قابل اعتماد، به امام برسد. «روايت ضعيف‌» آن است كه شروط سه‌گانه فوق را نداشته باشد. [7]

[1]. نجم، آيه 28.

[2]. اسراء، آيه 36.

[3]. كفاية الاصول‌، ج 2، ص 79.

[4]. روضة الناظر، ج 1، ص 313.

[5]. همان مدرك.

[6]. ر. ك: مقياس الهداية فى علم الدراية، ج 1.

[7]. الدراية فى علم مصطلح الحديث‌ (شهيد ثانى)، ص 24- 19.