همه احكام الهى اطلاع داشته، در طول نبوّت 23 ساله، آنها را تدريجاً براى مردم بيان كرده، و چرا كتمان حق كرده است. زيرا بيان همه احكام در زمان واحد بر مردم سنگينى مى‌كند و سبب فرار آنها از دين مى‌شود. به همين دليل پيامبر صلى الله عليه و آله احكام اسلام را تدريجاً بيان فرمود و بيان قسمتى را به اهل بيت عليهم السلام سپرد.

علاوه بر آن كه ابلاغ و رساندن پيام الهى توسّط پيامبر به اين معنا نيست كه احكام را به گوش تك تك مسلمانان برساند بلكه اگر به گوش گروهى خاصّى كه آنان واسطه ابلاغ به سايرين مى‌شوند برسد ابلاغ و بيان و عدم كتمان حق، صادق است وگرنه اين اشكال بر همه پيامبران الهى و بر تمام آگاهان از مسائل وارد است كه چرا حق را پنهان كرده‌اند؟

بسيارى از مسلمانان (حتّى صحابه كه پيامبر را ديده بودند) پس از رحلت آن حضرت سخنان پيامبر را از ساير اصحاب مى‌شنيدند و بسيارى از مسيحيان پس از عيسى عليه السلام از حواريون آن حضرت سخنان آن حضرت را شنيدند و قبول كردند، ولى اعتراض نكردند كه چرا خود پيغمبر مستقيماً حكم را به ما نرسانده و چرا حكم را كتمان كرده است؟

ايراد سوم: بنابر عقيده پيروان اهل بيت عليهم السلام كه ائمّه اطهار عليهم السلام مقام عصمت را دارا هستند و علم و حقانيت آنان مسلّم است، نبايد روايات منقول از ائمّه عليهم السلام با يكديگر تناقض و تعارض داشته باشند و اين با مقام علمى و با عظمت اهل بيت سازگار نيست در حالى كه روايات معارض و مختلف در كتب حديث شيعه وجود دارد.

پاسخ؛ اوّلًا: مسأله تعارض نه تنها در احاديث ائمّه عليهم السلام بلكه در احاديث نبوى صلى الله عليه و آله نيز مطرح است و اهل سنّت نيز در كتب اصولى خويش بحث تعارض روايات و كيفيت جمع و ترجيح را مطرح كرده‌اند. [1]

ثانياً: عوامل متعددى منشأ تعارض اخبار مى‌گردد كه به برخى از آنها اشاره مى‌شود:

1. خطاى راوى در فهم روايات. در بسيارى از موارد، نصوص با يكديگر تعارض نداشته‌اند بلكه راوى در فهم كلام پيامبر صلى الله عليه و آله يا امام عليه السلام گرفتار اشتباه شده است.

2. از بين رفتن قرائن لفظيه و حاليه. در زمان صدورِ روايات، قرائنى همراه آن بوده خصوصاً قرينه سياق كه با تقطيع روايات اين قراين ضايع شده و تعارض به وجود آمده است.

3. نقل به معنا توسط راويان‌

4. تدريجى بودن در بيان احكام از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان معصوم عليهم السلام‌

5. مسأله تقيّه از حكّام ستمگر در قول يا سلوك امام عليه السلام‌ كه گاه منشأ توهُّم تعارض ميان روايات مى‌گردد.

6. در نظر گرفتن شرايط مخاطب. گاهى سؤال‌كننده در وضعيّتى قرار گرفته و شرايطى دارد كه حكم او با ديگران فرق مى‌كند ولى او جواب مربوط به‌

[1]. روضة الناظر، ج 2، ص 390 به بعد.