بخش سوّم‌

و من قال «فيم»؟ فقد ضمّنه، و من قال «علام»؟ فقد اخلى منه. كائن لا عن حدث، موجود لا عن عدم، مع كلّ شي‌ء لا بمقارنة، و غير كلّ شي‌ء لا بمزايلة، فاعل لا بمعنى الحركات و الآلة، بصير اذ لا منظور اليه من خلقه، متوحّد اذ لا سكن يستأنس به و لا يستوحش لفقده.

ترجمه‌

«و هر كس بگويد خدا در چيست؟ او را در ضمن چيزى پنداشته و هر كس بپرسد بر روى چه قرار دارد؟ جايى را از او خالى دانسته. همواره بوده است و از چيزى به وجود نيامده. وجودى است كه سابقه عدم براى او نيست. با همه چيز همراه است، امّا نه اين كه قرين آن باشد و با همه چيز مغاير است، امّا نه اين كه از آن بيگانه و جدا باشد. او انجام دهنده (هر كارى) است، امّا نه به آن معنى كه حركات و ابزارى داشته باشد.

بيناست حتّى در آن زمان كه موجود قابل رؤيتى از خلقش وجود نداشته است. يگانه و تنهاست زيرا كسى نيست كه با او انس گيرد و از فقدانش ناراحت و متوحّش شود».

شرح و تفسير

هيچ چيز همانند او نيست‌

امام (ع) در اين بخش از خطبه، انگشت روى نقاط بسيار حسّاس و دقيق و ظريفى از مباحث توحيدى گذاشته و در عباراتى كوتاه و پر معنى پنج نكته را بيان مى‌فرمايد: