مسئله اطاعت و آزمايش الهى منتفى مى‌گردد، چرا كه عامل اصلى كه هواى نفس است به قوّت خود باقى است حتّى عامل انحراف شيطان نيز هواى نفس اوست. [1]

نكته‌ها

1- عظمت مقام انسان‌

از دلايل مهمّى كه نشان مى‌دهد انسان برترين موجود عالم خلقت و شريفترين مخلوق خدا و گل سر سبد آفرينش است آيات مربوط به سجود ملائكه براى انسان است كه در چندين سوره از قرآن روى آن تأكيد شده است‌ [2] و نشان مى‌دهد همه فرشتگان بدون استثنا براى آدم سجده و خضوع كردند و اين دليل روشنى بر فضيلت آدم حتّى بر فرشتگان است و ظاهرا هدف از اين تأكيدهاى مكرّر قرآن، توجّه دادن انسانها به شخصيّت والاى الهى و معنويشان است و اين تأثير بسزايى در تربيت نفوس و هدايت انسانها دارد.

2- سجده براى آدم چگونه بود؟

در اين كه اين سجده چه سجده‌اى بوده است و آيا سجده براى غير خدا امكان‌پذير است، در ميان مفسّران گفتگوست.

بعضى معتقدند كه اين سجده براى خدا بوده ولى به خاطر آفرينش چنين موجود شگرفى، در برابر آدم صورت گرفته است، بعضى ديگر مى‌گويند سجده براى آدم بوده، ولى نه سجده پرستش كه مخصوص خداست، بلكه سجده‌

[1] چگونگى تأثير هواى نفس همچنين تأثير شيطان در انحراف انسان به بهترين وجهى در مناجات دوّم از مناجاتهاى پانزده‌گانه امام على بن الحسين (ع) آمده است.

[2] سوره بقره، آيه 34، سوره اعراف، آيه 11، سوره اسراء، آيه 61، سوره كهف، آيه 50 و سوره طه، آيه 116.