«الْمَعْلُومِ». [1] در اين كه منظور از «يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ» چيست در ميان مفسّران قرآن و نهج البلاغه گفتگوست.

بعضى گفته‌اند: منظور پايان جهان و برچيده شدن دوران تكليف است (در اين صورت تنها با مقدارى از درخواست ابليس موافقت شده زيرا او درخواست حيات تا روز قيامت داشت ولى تا پايان دنيا موافقت شد).

احتمال ديگر اين كه منظور زمان معيّنى است كه پايان عمر ابليس است و تنها خدا مى‌داند و جز او از آن آگاه نيست، چرا كه اگر آن زمان را آشكار مى‌ساخت ابليس تشويق به گناه و سركشى بيشتر مى‌شد.

بعضى نيز احتمال داده‌اند كه منظور روز قيامت است، زيرا تعبير به يوم معلوم در آيه پنجاه سوره واقعه در باره روز قيامت است كه مى‌فرمايد: «قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ لَمَجْمُوعُونَ إِلى‌ مِيقاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ».

ولى اين احتمال بسيار بعيد به نظر مى‌رسد زيرا بنا بر اين تفسير، با تمام خواسته او موافقت شده، در حالى كه ظاهر آيات قرآن اين است كه با درخواست او به طور كامل موافقت نشده است، اضافه بر اين در آيه مورد بحث‌ «يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ» است و در سوره واقعه «يوم معلوم» مى‌باشد و اين دو با هم متفاوت است، بنا بر اين تفسير صحيح يكى از دو تفسير اوّل و دوّم است.

در حديثى نيز آمده است كه منظور از «يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ» زمان قيام حضرت مهدى- عج- است كه به عمر ابليس پايان داده مى‌شود. [2] البته اين سبب نخواهد شد كه عوامل گناه بكلّى از جهان ريشه‌كن شود و

[1] اشاره به آيه 37 و 38، سوره حجر. متن آيه چنين است: «قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ إِلى‌ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ».

[2] تفسير نور الثّقلين، جلد 3، صفحه 14، حديث 46.