پيدايش جهان را مشاهده كند. ولى به هر حال قراينى در دست است كه بعضى از اين فرضيّه‌ها را دقيقا تأييد مى‌كند.

تعبيراتى كه در كلام مولا آمده بر فرضيه‌هاى معروف، كاملا قابل انطباق است كه در ذيل، از نظر خوانندگان عزيز مى‌گذرد بى‌آن كه بخواهيم ادّعا كنيم منظور مولا حتما همين‌ها بوده است.

همان گونه كه در شرح و تفسير بحثهاى قبل آورديم، جهان در آغاز، توده فشرده‌اى از گازهاى متراكم بود كه شباهت زيادى با مايعات داشت كه هم تعبير «ماء» (آب) در باره آن صحيح بود و هم تعبير به «دخان» كه در آيات قرآن آمده است.

آفريدگار جهان دو نيروى عظيم بر آن مسلّط ساخت كه از آن در كلام بالا به عنوان دو باد تعبير شده است:

نيروى جاذبه كه آن را در كنار هم نگه مى‌داشت و از متلاشى شدن، حفظ مى‌كرد و نيروى دافعه كه بر اثر گردش دورانى به دور خود و به وجود آمدن نيروى گريز از مركز، آن را به سوى خارج مى‌كشاند و اين همان باد و طوفان شديد دوّم بود.

هرگاه بپذيريم گردش دورانى نخستين جهان، داراى نوسان بوده گاه شديدتر و گاه ملايم‌تر مى‌شده، طبيعى است كه امواج عظيم و سهمگينى در آن توده گاز مايع‌گون به وجود مى‌آمده، دائما امواج به روى هم متراكم و سپس فرو مى‌ريخته است.

سرانجام قسمتهايى كه سبكتر بودند و از وزن مخصوص كمترى برخوردار بودند- و از آن در كلام مولا تعبير به كف شده است- به فضاى بيرون پرتاب شدند.

(فراموش نكنيد كه «زبد» هم به كفهاى روى آب گفته مى‌شود و هم چربيها و كره‌هايى كه به خاطر سبك بودن بر روى محتواى درون مشك ظاهر مى‌شود، اطلاق مى‌گردد).

بدينسان حركت دورانى شدّت گرفت، بخش‌هاى عظيمى از اين توده بزرگ‌