اشاره به لغزش آدم (كه در واقع ترك اولى‌ بود نه گناه) مى‌گويد: چه اشكالى دارد كه همه فرزندان آدم به هنگام ارتكاب خطاها به او اقتدا كنند، چرا كه خير محض، كار فرشتگان است، و آمادگى براى شرّ بدون جبران، خوى شياطين است، و باز گشت به خير بعد از شرّ، طبيعت آدميان است؛ آن كس كه به هنگام ارتكاب گناه و انجام شرّ به خير باز گردد، حقيقتاً انسان است!

در واقع توبه اساس دين را تشكيل مى‌دهد، چرا كه دين و مذهب انسان را به جدا شدن از بديها و بازگشت به خيرات دعوت مى‌كند؛ و با توجّه به اين حقيقت، لازم است توبه در صدر مباحث مربوط به اعمال و صفات نجاتبخش قرار گيرد.» [1]

به تعبير ديگر، بسيار مى‌شود كه از انسان- مخصوصاً در آغاز تربيت و سير و سلوك الى اللَّه لغزشهايى سر مى‌زند، اگر درهاى بازگشت به روى او بسته شود بكلّى مأيوس مى‌گردد و براى هميشه از پيمودن اين راه باز مى‌ماند؛ به همين دليل، در مكتب تربيتى اسلام، «توبه» به عنوان يك اصل مهم مطرح است و از تمام آلودگان به گناه دعوت مى‌كند كه براى اصلاح خويش و جبران گذشته از اين باب رحمت الهى وارد شوند.

اين حقيقت در سخنان امام على بن الحسين عليه السلام در مناجات تائبين با زيباترين صورتى بيان شده،

«الهى انْتَ الَّذى فَتَحْتَ لِعِبدِكَ باباً الى‌ عَفْوِكَ سَمَّيْتَهُ التَّوبَةَ فَقُلْتَ تُوبُوا الى‌ اللَّهِ تَوبَةً نَصُوحاً، فَما عُذْرُ مَنْ اغْفَلَ دُخُولَ الْبابِ بَعْدَ فَتْحِهِ؛

معبود من! تو كسى هستى كه به روى بندگانت درى به سوى عفوت گشوده‌اى و نامش را توبه نهاده‌اى، و فرموده‌اى باز گرديد به سوى خدا و توبه كنيد، توبه خالص! حال كه اين در رحمت باز است، عذر كسانى كه از آن غافل شوند چيست»؟ [2]

جالب اين كه خداوند علاقه فوق العاده‌اى به توبه بندگان دارد، چرا كه آغاز تمام خوشبختيهاى انسان است. در حديثى از امام‌باقر عليه السلام مى‌خوانيم:

«انَّ اللَّهَ تَعالَى‌ اشَدُّ فَرَحاً بِتَوبَةِ عَبْدِهِ مِنْ رَجُلٍ اضَلَّ راحِلَتَهُ وَ زادَهُ فِى‌لَيْلَةٍ ظَلْماءَ فَوَجَدَها

؛ خداوند از توبه بنده‌اش بسيار شاد مى‌شود، بيش از كسى كه مركب و توشه خود را در بيابان (خطرناكى) در يك شب‌

[1]. المحجّة البيضاء، جلد 7، صفحه 6 و 7 (باتلخيص)

[2]. مناجاتهاى پانزده‌گانه امام سجّاد عليه السلام، مناجات اوّل، بحار، جلد 94 صفحه 142