اميرالمؤمنين عليه السلام مى‌خوانيم:

«اعْرَفُ الناسِ بِاللّهِ اعْذَرُهُمْ للِنَّاسِ وَانْ لَمْ يَجِدْ لَهُمْ عُذْراً؛

آگاهترين مردم به خدا كسى است كه بيش از همه مردم را در برابر خطاهايى كه مرتكب شده‌اند، معذور دارد، هرچند عذر (موجّهى) براى آنها نيابد.» [1] (بديهى است اين حديث ناظر به مسائل شخصى است نه مسائل اجتماعى).

7- در ارتباط معرفة اللَّه با ترك تكبّر، در حديث ديگرى از همان حضرت مى‌خوانيم‌

«وَ انَّهُ لايَنْبَغى‌ لِمَنْ عَرَفَ عَظَمَةَ اللَّهِ انْ يَتَعَظَّمَ؛

شايسته نيست براى كسى كه از عظمت خدا آگاه است، بزرگى بفروشد!» [2]

8- در ارتباط پاكى عمل بطور كلّى با علم و دانش، على عليه السلام در حديث ديگرى مى‌فرمايد:

«لَنْ يُزَّكى‌ الْعَمَلُ حتّى‌ يُقارِنَهُ الْعِلْمُ؛

هرگز اعمال آدمى پاك نمى‌شود، مگر اين كه قرين با علم و معرفت گردد!» [3]

پيدا است كه پاكى عمل و پاكى اخلاق معمولًا از يكديگر جدا نيست.

9- در همين رابطه، در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم:

«بِالْعِلْمِ يُطاعُ اللَّهُ وَ يُعْبَدُ وَ بِالْعِلْمِ يُعرَفُ اللَّهُ وَ يُوَحَّدُ وَ بِهِ تُوصَلُ الْارْحامُ وَ يُعْرَفُ الْحَلالُ وَ الْحَرامُ، وَ الْعِلْمُ امامُ الْعَمَلِ‌

؛ به وسيله علم و معرفت خداوند اطاعت و عبادت مى‌شود؛ و به وسيله علم خدا شناخته و يكتا شمرده مى‌شود؛ و نيز به وسيله آن صله رحم، برقرار مى‌گردد؛ و حلال و حرام شناخته مى‌شود؛ و علم پيشواى عمل است!» [4]

در اين حديث نيز بسيارى از اعمال اخلاقى ثمره شجره علم و معرفت شمرده شده است.

10- همين معنى با صراحت بيشترى در حديث ديگرى از اميرمؤمنان على عليه السلام آمده‌است كه فرمود:

«ثَمَرَةُ الْعَقْلِ مُداراةُ النَّاسِ؛

ميوه درخت عقل، مدارا و نرمخوئى با مردم است!» [5]

در برابر احاديثى كه عمدتاً رابطه علم و معرفت را با فضائل اخلاقى يا اعمال اخلاقى،

[1]. غرر الحكم‌

[2]. نهج البلاغه، خطبه 147

[3]. غرر الحكم‌

[4]. تحف العقول، صفحه 21

[5]. غرر الحكم‌