و نيز در بحث‌هاى سابق خوانديم كه اين هدف چيزى جز تكامل يافتن انسان در تمام زمينه‌ها نخواهد بود.

مسلماً براى رسيدن به اين تكامل احتياج به برنامه‌هاى آموزشى و پرورشى عميقى است كه سراسر وجود انسان را فراگيرد، و به همين جهت خداوند علاوه بر فطرت پاك توحيدى كه به انسان داده، پيامبران بزرگى را با كتاب‌هاى آسمانى فرستاده تا رهبرى اين انسان را در اين مسير بر عهده گيرند.

ضمناً براى تكميل اين هدف بايد گاه گاه عكس العمل گناهان و خطاهاى او را به او نشان دهد و بر اثر تخلف از فرمان خدا با ناراحتى‌هايى در زندگى روبه‌رو شود تا به عواقب زشت و شوم اعمال خويش آشنا گردد و رو به سوى خدا آورد. و در اينجاست كه قسمتى از بلاها و حوادث ناگوار، در واقع رحمت و نعمت الهى است.

همان گونه كه قرآن كريم خاطرنشان مى‌كند: «ظهر الفساد فى البر و البحر بما كسبت ايدى الناس ليذيقهم بعض الذى عملوا لعلهم يرجعون»؛ [1] «فساد در خشكى و دريا به خاطر اعمال مردم آشكار شد خدا مى‌خواهد نتيجه قسمتى از اعمال آنها را به آنها بچشاند شايد بيدار شوند و به سوى او باز گردند».

با توجّه به آنچه در بالا گفتيم حوادث دردناك را مصداق «شر» دانستن و از آنها به «بلا» تعبير كردن، و آن را بر خلاف عدالت الهى شمردن بسيار دور از منطق و دليل و عقل است، چرا كه هر قدر در اين مسئله باريك‌تر مى‌شويم به فلسفه‌هاى بيشترى دست مى‌يابيم.

[1]. سوره روم، آيه 41