اعتدال كه ضدّ آن افزون طلبى است؛ حكمت كه ضدّ آن پيروى از هواست؛ سنگينى و متانت كه ضدّ آن سَبُكى است؛ خوشبختى كه ضدّ آن نگونبختى است؛ توبه كه ضدّ آن پافشارى بر گناه است؛ آمرزش خواستن كه ضدّ آن طمع بيهوده بستن است؛ مراقبت كه ضدّ آن سهل‌انگارى است؛ دعا كه ضدّ آن خوددارى از دعاست؛ شادابى كه ضدّ آن كسالت است؛ خوشدلى كه ضدّ آن اندوهگينى است؛ انس گرفتن كه ضدّ آن جدايى است؛ سخاوت كه ضدّ آن بخيل بودن است.

همه اين سربازان عقل، جز در پيامبر يا جانشين وى يا مؤمنى كه خداوند دلش را به ايمان آزموده جمع نخواهد شد؛ امّا در ديگر دوستداران ما برخى از سربازان عقل جاى دارد، تا آنكه به كمال رسيده، از جنود جهلْ پاك گردند. در اين هنگام، رتبه‌اى عالى نزد پيامبران و جانشينانشان خواهند يافت. دستيابى به اين مقام بلند، به كمك عقل و سربازانش و دورى از جهل و سربازانش حاصل خواهد شد.

خداوند ما و شما را براى پيروى و خوشنودى خويش، موفّق بدارد!

5/ 2 نشانه‌هاى خرد

الف: دانش و حكمت‌

قرآن‌

[خدا] به هر كس كه بخواهد، حكمت مى‌بخشد، و به هر كس حكمت داده شود، به يقين، خيرى فراوان داده شده است، و جز خردمندان، كسى پند نمى‌گيرد.

قطعاً در اين [عقوبتها] براى‌هر صاحبدل‌و حق‌نيوشى كه خود به‌گواهى ايستد، عبرتى است.

ر. ك: آل عمران: 7، رعد: 19، ابراهيم: 52، ص: 29 و 43، زمر: 9 و 21، غافر: 54.

حديث‌

273. سليمان بن خالد: از امام صادق عليه السلام درباره آيه «هر كه به او حكمت عطا شود، خير فراوان نصيبش شده‌است»، سؤال كردم. فرمود: «حكمت، همان شناخت و فقيه شدن در دين است. هر كس از شما كه فقيه گردد، او حكيم است».

274. امام كاظم عليه السلام‌- در سفارش به هشام بن حكم-: اى هشام! خداوند متعال در كتابش فرموده‌است: «قطعاً در اين [عقوبتها] براى هر صاحبدل و حق نيوشى كه خود به‌