1/ 8 معناى صفت «صمد»

44. التوحيد به نقل از وَهْب بن وَهْب قُرَشى، از امام صادق، از امام باقر، از امام زين العابدين عليهم السلام: بصريان به امام حسين عليه السلام نامه نوشتند و از معناى «صمد» پرسيدند. امام عليه السلام نگاشت:

«به نام خداوند بخشنده مهربان. امّا بعد، در قرآن، فرو نرويد و در آن با هم مستيزيد و ناآگاهانه، درباره‌اش سخن مرانيد كه شنيدم جدّم پيامبر خدا فرمود:" آن كه ناآگاهانه درباره قرآن چيزى بگويد، بايد جايگاهش را از آتش [دوزخ‌] برگيرد".

و خداوند سبحان، خود، صمد را تفسير كرده و فرموده است: «خدا يكتاست، خدا صمد است» و سپس آورده است: «نه زاده و نه زاده شده است و نه كسى همانند اوست». نزاده است، يعنى هيچ چيز جِرم‌دارى، مانند بچّه و ديگر اجرامى كه از آفريدگان خارج مى‌شود، از او خارج نشده است و نه چيز بى‌جِرمى مانند جان [از او خارج شده‌]، و چُرت و خواب و خُطورات ذهنى و انديشناكى و غم و شادى و خنده و گريه و بيم و اميد و رغبت و نفرت و گرسنگى و سيرى از او سر نمى‌زند. خداوند، والاتر از آن است كه چيزى از او خارج شود و چيزى جسمانى يا لطيف از او زاده شود.

و زاده نشده است، يعنى از چيزى متولّد نشده و از چيزى بيرون نيامده است، آن گونه كه اجرام از عناصر خود بيرون مى‌آيند، مانند چيزى از چيزى، حيوانى از حيوانى، گياه از زمين، آب از چشمه‌ها و ميوه‌ها از درختان؛ نه آن گونه كه چيزهاى لطيف و بى‌جِرم از كانون‌هاى خود بيرون مى‌آيند، مانند ديدن از چشم، شنيدن از گوش، بوييدن از بينى، چشيدن از دهان، سخن از زبان، شناخت و تشخيص از دل، و آتش از سنگ.

نه [هيچ يك نيست‌]؛ بلكه او خداىِ صمدى است كه نه از چيزى است و نه در چيزى و نه بر چيزى. نوآور و آفريدگارِ چيزهاست و پديد آورنده آنها به نيروى خويش. آنچه براى نابودى آفريده، به خواست او متلاشى مى‌شود و آنچه براى ماندن آفريده، به علم او مى‌مانَد. پس اين، خداى صمدى است كه نه زاده و نه زاده شده است؛ دانا به غيب و حضور، بزرگ و والاست و همتايى براى او نيست.