252. امام صادق عليه السلام‌ در بين سفارش لقمان عليه السلام به پسرش هرگاه با گروهى مسافرت كردى، با آنان در كارهاى مربوط به خود و آنها، بسيار مشورت كن و به رويشان بسيار لبخند بزن و نسبت به زاد و توشه‌ات، كريم و بخشنده باش. هرگاه دعوتت كردند، بپذير و هرگاه از تو يارى خواستند، كمكشان كن و با سه چيز، بر آنان فائق باش: سكوت طولانى، نماز گزاردنِ بسيار و سخاوتمندى نسبت به آنچه از حيوان و مال و توشه دارى.

هرگاه تو را به گواهى طلبيدند، برايشان گواهى بده. هرگاه با تو مشورت كردند، درباره رأى خود، كوشش كن؛ اما تصميم قطعى نگير، تا اين كه [انديشه‌ات‌] تثبيت شود و تأمّل كرده باشى. پاسخ هيچ مشورتى را نده، مگر آن كه درباره آن در حالى كه قيام و قعود مى‌كنى و مى‌خوابى و مى‌خورى و نماز مى‌خوانى فكر كنى و حكمتت را به كار گيرى؛ زيرا هر كس براى مشورتْ خواه، خالصانه خيرخواهى نكند، خداوند تبارك و تعالى نظرش را از او سلب مى‌كند و امانت [اهليت مشورت‌] را باز مى‌گيرد. و هرگاه ديدى كه يارانت مى‌روند، تو هم با آنان برو، و هرگاه ديدى كار مى‌كنند، تو هم با آنان كار كن. هرگاه صدقه دادند و قرضى عطا كردند، تو هم بده و حرف بزرگ‌تر را گوش بده. و هرگاه به تو امر كردند و از تو چيزى خواستند، در جوابشان آرى «بگو» و «نه» نگو؛ زيرا «نه» گفتن، درماندگى و پستى است.[1]

هرگاه در راهتان سرگردان شديد، پياده شويد و هرگاه در مقصدتان ترديد پيدا كرديد، درنگ و مشورت كنيد و اگر شخص تنهايى را ديديد، درباره راهتان از او نپرسيد و از او راه‌نمايى نخواهيد؛ زيرا شخص تنها در بيابان، مشكوك است؛ شايد ديده‌بان و جاسوس دزدان باشد، يا شايد او همان شيطانى باشد كه شما را متحيّر ساخته است. و اگر

دو شخص بودند، باز هم احتياط و حذر كنيد، مگر چيزى را تشخيص دهيد كه من الآن تشخيص نمى‌دهم؛ زيرا عاقل، وقتى به چيزى با ديده بصيرت بنگرد، حق را در آن مى‌يابد و شخص شاهد و حاضر، چيزى را مى‌بيند كه غايب نمى‌بيند.

اى پسرم! هرگاه وقت نماز رسيد، آن را به خاطر چيز ديگرى به تأخير نينداز و آن را بخوان و خود را از آن راحت كن؛ زيرا نماز، بدهى [به خداوند] است. نماز را به جماعت بخوان؛ هرچند بر نوك پيكان باشد. بر روى حيوانت نخواب؛ زيرا اين كار، پشت حيوان را زود زخم مى‌كند و اين، كار حكيمان نيست؛ مگر محملى داشته باشد كه بتوانى در آن دراز بكشى و مفاصلت را راحت سازى. هرگاه به منزل نزديك شدى، از حيوانت پياده شو و قبل از [پرداختن به‌] خود، علف آن را بده.

هرگاه خواستى در جايى نزول كنى، بهترين جاى زمين را بر گزين كه خوش منظره، خاكش نرم و علفزار باشد. هرگاه پياده شدى، قبل از نشستن، دو ركعت نماز بخوان. هرگاه خواستى قضاى حاجت كنى، قدرى در زمين راه برو كه دور [از ديگران‌] باشى. هرگاه خواستى كوچ كنى، دو ركعت نماز بخوان و با زمينى كه در آن بودى، وداع كن و بر آن زمين و اهل آن، سلام كن؛ زيرا هر جايى از زمين، ساكنانى از فرشتگان دارد.

اگر توانستى از طعامى نخورى تا اين كه ابتدا از آن صدقه بدهى، اين كار را انجام بده. و بر تو باد كه تا سواره‌اى، كتاب خداوند عز و جل را قرائت كنى، و بر تو باد كه تا مشغول كارى هستى، تسبيح بگويى، و بر تو باد كه تا بيكارى، دعا كنى. از سفر كردن در اوّل شب، بپرهيز و در آخر شب، رحل اقامت بيفكن و از نيمه شب به بعد تا آخر آن، سفر كن و در هنگام حركت، از بلند كردن صدا بپرهيز.

[1] نه گفتن به درخواست كسى، نشانه ناتوانى است؛ زيرا اهل فضيلت، اگر كارى از آنها بر آيد، انجام مى‌دهند، و اگر نيايد، مى‌گويند:« ان شاء اللّه، انجام مى‌شود».