يك زمان، هيچ رابطه مستقيمى ميان اوضاع فرهنگى و حديث، نتوان برقرار كرد.

ذكر اين نكته نيز لازم است كه اين نوشتار، كارى رجالى نيست؛ چرا كه در علم رجال به احوال راويان حديث، از آن جهت كه در ردّ و قبول گفته آنان مؤثّر است، پرداخته مى‌شود و در اين مجال، به چنين مسئله‌اى پرداخته نشده است.

همچنين، نگارنده با تنظيم فصل دوم، سوم و چهارم اين نوشتار، صرفاً درصدد نگارش فهرست آثار مربوط به حديث و علوم حديثى نيست؛ بلكه با تفكيك موضوعات و قرار دادن مدخل براى هر عنوان، قصد دارد چارچوبى از فعّاليت‌هاى حديثى در اين مقطع زمانى را به نمايش بگذارد. نيز با رعايت ترتيب تاريخى آثار، امكان مقايسه كمّى و احياناً كيفى آنها را براى خوانندگان، فراهم آورد.

در فصل پنجم، با ذكر شرح حال مختصر و فهرست آثار حديثى بيش از هفتاد نفر از دانشمندان شيعه كه نقش بيشترى در عرصه حديث ايفا كرده‌اند، آشنايى هر چند اندكى نسبت به اين دانشمندان و سهم آنان در نشر حديث، حاصل مى‌شود.

روشن است كه اين كار، بخشى از تاريخ حديث در اين دوره است. در عين حال، نقش اين دانشمندان در عرصه حديث، يكسان نيست. برخى داراى نقش بيشتر و مؤثّرترى بوده‌اند كه اين مسئله نيز در نگاه به تأليفات آنان، نمايان مى‌گردد.

با توجّه به اين كه تدارك شرح حال هر چند اجمالى براى تمام صاحبان اثر، ميسّر نشد، شرح حال بيش از نيمى از افرادى كه نوشته‌اى در باب حديث و يا علوم مربوط به آن دارند، در اين كتاب، نيامده و شرح حال بسيار اجمالى بيش از 140 تن از صاحبان آثار حديثى نيز در پانوشت‌ها آمده است. اين كار، تنها براى حفظ يك‌دستى مطالب كتاب، صورت گرفته و ممكن است خواننده را با سؤالاتى رو به رو كند، از جمله اين كه: چرا شرح حال برخى از افراد، نيامده است؟ و اى بسا برخى را به داورى‌هاى شتابزده بكشاند، مانند اين كه: مگر فلان دانشمند، چه برترى اى بر فلان دانشمند ديگر دارد كه شرح حال يكى آمده و شرح حال ديگرى نيامده است؟ يا اين‌