همچنين ميان نيروى دافعه و آنچه به زيان انسان است، رابطه قهرى و تخلّف‌ناپذيرى وجود ندارد؛ يعنى اين گونه نيست كه نيروى جاذبه درونى انسان، خود به خود، چيزهايى را جذب كند كه واقعاً به مصلحت اوست و يا نيروى دافعه، چيزهايى را دفع كند كه واقعاً به زيان اوست؛ بلكه اين دو نيرو، آزادند و اين امكان، وجود دارد كه اشتباه كنند.

به بيان ديگر، اين دو نيرو هوشمند نيستند كه نفع يا زيان واقعى را تشخيص دهند و به تناسب، جذب يا دفع كنند. كارِ شناسايى سود و زيان انسان، به تشخيص فردىِ خود او وابسته است. نيروى جاذبه هر فرد، آنچه را كه او سودمند تشخيص دهد، جذب مى‌كند و نيروى دافعه وى نيز تنها آنچه را كه خود او زيان‌آور تشخيص دهد، دفع مى‌كند. مهم اين جاست كه در تشخيص فردى، امكان اشتباه وجود دارد.[1]

نوعى جاذبه: ميل جنسى‌

يكى از شاخه‌هاى نيروى جاذبه درونى، «غريزه جنسى» يا «شهوت جنسى» و يا به تعبير عامّه «شهوت» است كه مثل ديگر غرايز انسانى، دو نوع كاركرد مثبت يا منفى دارد. اين غريزه، از آنچه در آفرينش وجود دارد، چيزهايى را گزينش و طلب مى‌كند كه بتوانند ارضا كننده خواست جنسى باشند. نكته اساسى، اين‌جاست كه امكان دارد برخى از آن چيزهايى كه مى‌توانند خواست جنسى را ارضا كنند، به سود انسان نباشند. اين‌گونه نيست كه هر آنچه توان ارضاى خواست جنسى را دارد، به مصلحت انسان نيز باشد.

بسيارى از لذّت‌ها ويرانگرند[2] و به همين جهت، «لذّت‌گرايى» در رأس آفات‌

[1]. براى ايمنى از اشتباه، معيارها و نشانه‌هايى وجود دارند كه به برخى از آنها در اين نوشتار، اشاره شده است

[2]. غررالحكم، ح 50