علّامه حلّى رحمه الله در باره ابو على جُبّايى و ابو الحسين بَصرى و ابو الحسن اشعرى نقل كرده است كه آنها بر اين نظرند كه بهشت و دوزخ، اكنون آفريده شده‌اند و از ابو هاشم جُبّايى و قاضى عبد الجبّار بن احمد رازى، خلاف آن را نقل كرده است.[1] در ميان اماميه، اين نظريّه به سيّد رضى رحمه الله نسبت داده شده است. وى در كتاب حقائق التأويل آورده است:

علما در اين كه بهشت و دوزخ، آيا اكنون آفريده شده‌اند يا پس از مرگ بندگان، آفريده مى‌شوند، اختلاف نظر دارند. گروهى از آنان مى‌گويند: «آنها اكنون آفريده شده‌اند» و گروه ديگر مى‌گويند: «فقط بهشت، آفريده شده است». نظر درست، اين است كه آنها بعداً آفريده مى‌شوند.[2] علّامه مجلسى رحمه الله در اين باره مى‌فرمايد:

بدان كه ايمان به بهشت و دوزخ، آن گونه كه در آيات و احاديثْ وارد شده است، بدون تأويل در آنها، از ضروريات دين است و منكِران و تأويل كنندگان (از جمله فيلسوفان)، خارج از دين اند. البته در مورد آفرينش بالفعل بهشت و دوزخ، همه مسلمانان، اتّفاق نظر دارند، بجز گروهى از معتزله كه مى‌گويند در قيامت، آفريده مى‌شوند. اين، در حالى است كه آيات و احاديث متواتر، گفتار آنها را رد مى‌كند و رأى آنها را ناچيز مى‌شمارد. ظاهراً هيچ يك از اماميه، اين نظرِ سست را قبول ندارد، جز آنچه به سيّد رضى، نسبت داده شده است.[3]

[1]. كشف المراد: ص 453.

[2]. ر. ك: حقائق التأويل: ص 245- 248.

[3]. بحار الأنوار: ج 8 ص 205 ذيل ح 204.