دلالت دارند.[1]

4. احاديث دالّه بر وجود فعلى بهشت و دوزخ‌

افزون بر احاديث بسيارى كه ظهور در وجود داشتن كنونىِ بهشت و دوزخ دارند و به دليل تواتر معنوى، صدور اجمالى آنها قطعى است، در فصل دوم، احاديثى آمده كه به وجود داشتن كنونى آنها تصريح شده، چنان كه در حديثى با سند صحيح از امام رضا عليه السلام نقل شده كه پيامبر صلى الله عليه و آله در معراج، وارد بهشت گرديده و دوزخ را ديده است و نيز تأكيد شده است كه كسى كه آفرينش بهشت و دوزخ را نپذيرد، پيامبر را تكذيب كرده و بر ما دروغ بسته است.[2]

نظريّه دوم: بهشت و دوزخ، در آينده آفريده مى‌شوند

اين نظريّه كه بهشت و دوزخ، در آينده آفريده مى‌شوند، طرفداران فراوانى ندارد و گزارش شده كه در ميان اهل سنّت، تنها معتزله و خوارج و گروهى از زيديّه، آن را پذيرفته‌اند. شيخ مفيد رحمه الله، پس از ادّعاى اجماع بر نظريّه نخست، مى‌گويد:

معتزله و خوارج و گروهى از زيديّه با اين نظر، مخالفت كرده‌اند و بيشتر آنها، گمان كرده‌اند كه آنچه ما در باره آفرينش بهشت و دوزخ يادآور شديم، صرفاً ممكن است، نه لازم، و در مورد احاديث رسيده، سكوت كرده‌اند. بقيّه آنها نيز به محال بودن آفرينش بهشت و دوزخ، نظر داده‌اند.[3]

[1]. براى آگاهى از شمارى از آياتى كه بر وجود داشتنِ كنونى بهشت و دوزخ، دلالت دارند، ر. ك: بحار الأنوار: ج 8 ص 206 ذيل ح 204، مستدرك سفينة البحار: ج 2 ص 109، تفسير الآلوسى: ج 4 ص 57، تفسير البيضاوى: ج 5 ص 302.

[2]. ر. ك: ح 32.

[3]. أوائل المقالات: ص 124.