فصل يكم: وضعيت فرهنگى- اجتماعى در قرن ششم و هفتم‌

مراكز علمى در قرن ششم و هفتم‌

وضعيت سياسى جهان اسلام در پى ورود تركان سلجوقى در سال 428 ق به ايران و نقش مهمى كه اين تحوّل در اواخر قرن پنجم و بخصوص در قرن ششم ايفا نمود و تأثير به‌سزايى كه در اين دوره در گسترش علوم دينى چون علوم حديث داشت، مطلبى است كه به راحتى مى‌توان آن را از خلال منابع مختلف تاريخى باقى‌مانده از اين دوره ديد.

همچنين تأسيس مدارس نظاميه به وسيله خواجه نظام الملك، گرچه در راه تقويت مذهب شافعى بود، امّا موجب شد كه در اين دوره اساساً ساخت مدارس، يكى از فعاليت‌هاى چشمگير حاكمان گردد.[1] اواخر قرن پنجم به بعد، دوران ساخت مدارس در جهان اسلام است. در اين مدارس، ضمن تدريس كتب مختلف فقهى و تفسيرى، متون حديثى نيز تدريس مى‌شده است.[2] مهم‌ترين مركز علمى جهان اسلام‌

[1]. براى اطلاع از مدارس نظاميه و اهمّيت آنها، ر. ك: مدارس نظاميه و تأثيرات علمى و اجتماعى آن.

[2]. تذكّر اين نكته، ضرورى است كه بر خلاف اهل سنّت، علوم حديث( به معناى مصطلح) و نگارش آثارى‌چون: معرفة الحديث و علم الحديث، تقريباً تا قرن هفتم در ميان شيعه مرسوم نبوده و شاهد خاصى بر نگارش كتابى در اين باب در دست نيست و غالباً بجز برخى نقدها بر وثاقت احاديثى خاص، روايات كتب اربعه مورد پذيرش بوده است. نخستين كسى كه همانند اهل سنّت، روايت شيعه را تقسيم‌بندى نمود، جمال الدين ابن طاووس بود( ر. ك: مقدّمه‌اى بر فقه شيعه، ص 53، پى‌نوشت). ظاهراً اوّلين متون موجود شيعى در علم الحديث، كتاب الرعاية فى علم الدراية ى شهيد ثانى( م 966 ق) و كتاب وصول الأخيار إلى اصول الأخبار حسين بن عبد الصمد عاملى( م 984 ق) هستند.