مقدمه‌

هر پژوهشى را كه بتواند به نحوى خواننده را با چرايى و چگونگى انجام شدن آن و نيز سؤالات بعدى قابل تحقيق، آشنا كند، مى‌توان تحقيقى كامياب دانست. نوشته حاضر، بر آن است تا وضعيت حديث شيعه در دو قرن ششم و هفتم را ترسيم كند.

نخست، لازم است به اختصار درباره منابع مهم اين تحقيق، توضيحاتى ارائه شود. از مهم‌ترين مصادر اين تحقيق، آثار رجالى شيعه، بخصوص كتاب‌ فهرست علماء شيعه‌ ى منتجب الدين رازى (از آثار قرن ششم) است. اين اثر، مدرك مهمى از جامعه شيعه رى در دو قرن پنجم و ششم است، كه به نحو مستقل (نخست به كوشش محدّث ارموى و بار دوم به تحقيق مرحوم سيّد عبد العزيز طباطبايى) چاپ شده و افندى در بخش اجازات‌ بحار الأنوار- كه از الحاقات وى به‌ بحار است- متن كامل آن را آورده است. همچنين براى اطلاع از فهرست برخى آثار نگاشته شده به وسيله علماى امامى اين دوره، مى‌توان به اين كتاب رجوع نمود.

كتاب‌ معالم العلماء ابن شهرآشوب، ديگر اثر رجالى اين دوره است كه اطلاعات هر چند اندك، امّا مهمى از رجال شيعه قرن ششم، در بر دارد.

كتاب‌شناسى‌ الذريعة إلى تصانيف الشيعة ى آقا بزرگ تهرانى كه بر اساس الفبايى مرتّب شده است، اطلاعات تقريباً جامعى در معرفى آثار شيعه در بر دارد. آقا بزرگ در ذيل معرفى كتب، اطلاعات موجود درباره مؤلّف آنها را از منابع متعدّد آورده است.

همچنين موسوعه رجالى آقا بزرگ يعنى‌ طبقات أعلام الشيعة، فهرست كاملى از عالمان اماميه را در بر دارد. دو مجلّد از اين مجموعه با عنوان‌هاى: «ثقات العيون فى‌