3. أخبار الزمان و مَن أباده الحدثان و عجائب البلدان والغامر بالماء و العمران‌

مؤلّف: ابو الحسن مسعودى‌

تصحيح: گروهى از پژوهشگران كتاب‌خانه نجف اشرف‌

ناشر: دار الأندلس، بيروت، 1386 ق (يك مجلّد)

در تصحيح كتاب‌ أخبار الزمان‌، از چند نسخه خطّى و چاپى استفاده شده است. در مصادر كتاب‌شناسى، از اين كتاب ياد شده و مسعودى نيز خود، در مقدّمه‌ مروج الذهب‌[1] به آن اشاره كرده و همچنين، در مقدّمه‌ التنبيه و الإشراف‌، گفته است كه‌ أخبار الزمان‌ را پيش از مروج الذهب‌ و التنبيه و الإشراف‌، تأليف كرده است. در مجموع، هفت كتاب تاريخى به مسعودى نسبت داده‌اند.[2] كتاب‌ أخبار الزمان‌، به قرينه اشاره مسعودى به فهرست مطالب اين كتاب در مروج الذهب،[3] و ارجاع فراوان به آن در دو كتاب‌ التنبيه و الإشراف‌ و مروج الذهب‌، بسيار مفصّل و بزرگ بوده است. به همين قرينه، به نظر مى‌رسد كه همه آن كتاب، باقى نمانده و آنچه به چاپ رسيده، تنها بخش كوچكى از آن است.[4] كتاب‌ أخبار الزمان‌، در چند زمينه تاريخ، نجوم و جغرافيا بوده و به گزارش مسعودى در مقدّمه كتاب، شامل اين مطالب بوده است: هيئت زمين و شهرها، عجائب، درياها، كوه‌ها، آب‌ها و نهرها، معادن، جزاير، گزارش‌هايى درباره بناهاى بزرگ، آغاز آفرينش، اصل نسل، پراكندگى و تباين سرزمين‌ها، تبديل نهر به بحر و بحر به نهر، و تبديل خشكى به آب و آب به خشكى و عوامل فلكى آن، اخبار ملوك و پادشاهان و امّت‌هاى پيشين، اخبار انبيا تا پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله، ذكر مولد و منشأ پيامبر خدا و بعثت و هجرت و جنگ‌هاى او تا هنگام ارتحال، و سپس گزارش‌هايى درباره‌

[1]. مروج الذهب، ص 3- 4.

[2]. التنبيه و الإشراف، ص 13.

[3]. مروج الذهب، ص 3- 4.

[4]. أخبار الزمان، مقدّمه محقّق، ص 10- 17.