ناساز است. شيخ صدوق درباره اين گونه احاديث، بر اين عقيده است كه احاديث، همانند آيات قرآن، محكم و متشابه دارند و از زبان يك‌سانى تبعيت نمى‌كنند و از همين رو، نمى‌توان اين دسته احاديث را به دليل ظهور آنها در جبر و تشبيه، بر ظاهرشان حمل كرد و يا دور انداخت؛ بلكه بايد تأويل درست آنها را با احاديث محكم و نيز آيات قرآن، به دست آورد. وجود اين نوع روايات در متون حديث شيعه، و ظاهرنگرىِ مخالفان (اهل سنّت)، زمينه هجوم به هويت مذهب اماميه و اتّهام تشبيه و جبرگرايى را فراهم كرده بود. در چنان شرايطى بود كه انگيزه لازم و حتى كافى، براى تأليف كتاب‌ التوحيد در شيخ صدوق ايجاد شد.

كتاب‌ التوحيد بر اساس نسخه چاپى، شامل مقدّمه محقّق كتاب، مقدّمه مؤلّف، اصل كتاب و پژوهش‌هايى است كه محقّق كتاب درباره آن انجام داده است. در مقدّمه محقّق كتاب، اهميّت و جايگاه كتاب‌ التوحيد، اعتبار روايات آن، انتساب كتاب به شيخ صدوق، نسخه‌هاى خطّى و چاپى كتاب، شروح آن، شماره ابواب و احاديث و تصوير چند نسخه خطّى كتاب آمده است.

در مقدّمه مؤلّف، پس از ثنا و ستايش خدا و درود بر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام، ضرورت و انگيزه تأليف‌ التوحيد بيان شده است.

اصل كتاب ياد شده، بر اساس نسخه چاپى، در 67 باب سامان يافته است. اين در حالى است كه بسيارى از نسخ كتاب، 66 باب دارند؛ چرا كه در برخى از نسخه‌ها، باب چهل و سوم و در برخى ديگر، باب چهل و نهم، باب باب پيش از خود ادغام شده است. به گفته محقّق كتاب، اين اختلاف از آن جا ناشى شده كه در ابتداى دو بابِ ياد شده، عنوان «باب» ذكر نشده است؛ ولى حق، آن است كه آن دو بخش نيز به دليل اختلاف و استقلال در موضوع، به عنوان دو باب در نظر گرفته شوند.

به هر حال، هر يك از ابواب كتاب، داراى موضوع مشخّصى است و مؤلّف در ذيل آنها احاديث مرتبط و مناسب را نقل مى‌كند. از اين نظر، كتاب از طبقه‌بندىِ‌