تحقيق: گروه تحقيق مدرسه الإمام المهدى عليه السلام‌

ناشر: مدرسة الامام المهدى عليه السلام، قم، چاپ اوّل، 1404 ق.

در تحقيق كتاب، از دو نسخه خطّى مصوّر استفاده شده است كه هر دو، متعلّق به سده يازدهم‌اند: يكى نسخه محمّد باقر مجلسى در كتاب‌خانه سيّد محمّد على روضاتى، و ديگرى نسخه موجود در كتاب‌ عوالم العلوم‌، نوشته شيخ عبد اللَّه بن نور اللَّه بحرانى، معاصر و شاگرد محمّد باقر مجلسى.[1] اين نسخه را، توسط ابن محمّد رضا معروف به قاسم، با عنوان‌ الإمامة و التبصرة و به نام على بن حسين بن بابويه، در سال 1097 ق، كتابت كرده است.[2] نسخه اوّل، شامل دو قسمت است: قسمت اوّل، كتاب‌ الإمامة والتبصرة من الحيرة و قسمت دوم، جامع الأحاديث‌ جعفر بن احمد بن على قمى.

برخى از كتاب‌شناسان، چون ميرزا حسين نورى و آقا بزرگ تهرانى، در انتساب‌ الإمامة والتبصرة به ابن بابويه قمى، ترديد كرده‌اند. آنان در بررسى انتساب اين كتاب به ابن بابويه، مطالبى را ملاك قرار داده‌اند كه در بحار الأنوار، از آن نقل شده است. به موجب اين بررسى، معلوم شد كه برخى از مشايخ مؤلّف اين كتاب، در طبقه مشايخ ابن بابويه قرار ندارند؛ بلكه در طبقه فرزند او، شيخ صدوق، جاى مى‌گيرند؛ مانند:

هارون بن موسى تلعكبرى (م 385 ق)، حسن بن حمزه علوى، سهل بن احمد ديباجى (م 370 ق) و ابو مفضّل شيبانى (م 387 ق).[3] با پيدا شدن دو نسخه خطّىِ ياد شده، معلوم شد كه آنچه ميرزا حسين نورى و آقا بزرگ تهرانى بدان استناد كرده‌اند، رواياتى از جامع الأحاديث‌ ابن رازى، معاصر شيخ صدوق بوده است. گذشت كه نسخه محمّد باقر مجلسى، مشتمل بر هر دو كتاب بوده است؛[4] اما وى به جهت افتادگىِ صفحات آغازين و پايانىِ جامع الأحاديث، نتوانسته بود مؤلّف آن را بشناسد

[1]. الإمامة و التبصرة، ص 15- 16، مقدّمه محقّق.

[2]. همان، ص 18.

[3]. خاتمة مستدرك الوسائل، ج 3، ص 283؛ الذريعة، ج 2، ص 342.

[4]. بحار الأنوار، ج 1، ص 26.