حسين بن شمس الدين صاعدى، مندرج در مجموعه‌اى با تاريخ كتابت 986 ق، كه بر پشت آن، صورت اسناد اين كتاب به مؤلّف آمده است. سومى، نسخه‌اى است كهن، در كتاب‌خانه شيخ امين آل حاج كاظم كاظمى، كه در برخى از حواشى آن، تاريخ كتابت 781 ق، ذكر شده است. سيّد حسن امين، صاحب‌ أعيان الشيعة، احتمال داده كه اين نسخه، با خطّ ابن ادريس حلّى باشد.[1] شيخ عباس قمى كتاب‌ معدن الجواهر و رياضة الخواطر را با عنوان‌ نزهة النواظر فى ترجمة معدن الجواهر، به فارسى برگرداند، كه از سال 1339 ق، بارها توسط انتشارات مرتضوى چاپ شده است.[2] اصل كتاب نيز در مجلّه‌ الهادى‌، متعلّق به دار التبليغ قم، در سال 1392 ق، چاپ شد.

كتاب‌ معدن الجواهر و رياضة الخواطر، با همين عنوان‌[3] و گاه با عنوان‌ معدن الجواهر،[4] ذكر شده است. انتساب اين كتاب به ابو الفتح كراجكى، معروف است.[5] اين كتاب، در زمينه اخلاق و مواعظ و آداب و حكم تأليف شده و از مصادر كتاب‌هاى حديثى متأخّر است.[6] نسخه چاپى‌ معدن الجواهر، شامل مقدّمه محقّق كتاب، مقدّمه كوتاه مؤلّف و اصل كتاب است. در مقدّمه محقّق، پس از شرح حال مؤلّف، به معرّفى تأليف از جهت انتساب به مؤلّف، موضوع، پيشينه و نسخه‌هاى خطّى آن، پرداخته شده است. مؤلّف نيز در مقدّمه خود، به اهميّت موضوع كتاب، شيوه نظم و ترتيب مطالب و سابقه آن اشاره كرده و گفته است كه پس از گردآورىِ «جواهر الفاظ و عيون معانى» در اخلاق‌

[1]. الذريعة، ج 21، ص 221- 222.

[2]. الذريعة، ج 24، ص 130؛ معجم المطبوعات النجفية، ص 362.

[3].« مكتبة العلّامة الكراجكى»، السيّد عبد العزيز الطباطبائى، تراثنا، ش 44، 387؛ أمل الآمل، ج 2، ص 287.

[4]. بحار الأنوار، ج 1، ص 18.

[5]. بحار الأنوار، ج 1، ص 35.

[6]. وسائل الشيعة، ج 17، ص 307؛ بحار الأنوار، ج 1، ص 218؛ مستدرك الوسائل، ج 2، ص 82؛ ج 4، ص 278.