نمى‌خواندند.[1]

3. غزنويان (384- 520 ق)

سلاطين غزنوى، دولت سامانى را سرنگون كردند و به جاى آنان، نزديك به يك سده و نيم، بر قلمرو اسلامى حكمرانى كردند.[2]

4. سلجوقيان (429- 590 ق)

سلجوقيان با كنار زدن غزنويان، بيش از يك سده و نيم، حكومت كردند. آنان بر خلاف سامانيان و غزنويان، گستره حكمرانى خود را از شرق ايران، به مناطق و شهرهاى ديگر گسترش دادند. گويا تنها مصر و شمال افريقا و بلاد مغرب، در قلمرو حكومت آنان نبوده است.[3]

5. فاطميان (296- 567 ق)

فاطميان، نام ديگر اسماعيليان است كه گويا اين نام را در سده چهارم و پنجم، بر خود نهادند. به موجب برخى گزارش‌ها، اسماعيليان اين نام را مطرح كردند تا در پرتو آن، نشان دهند كه در خلافت، بر عباسيان اولويت دارند.[4] فاطميان با اين پيشْ زمينه فكرى، تلاش كردند تا عراق و ايران را از قلمرو خلافت عباسيان بيرون كنند و گويا توانستند مدّتى، بر بخش‌هايى از اين مناطق حكم برانند.[5] القادر باللَّه خليفه عباسى، در برابر هجوم فكرى و نظامى فاطميان، به تكفير و نيز خدشه در نسب آنان پرداخت‌

[1]. تجارب الامَم، ج 6، ص 157.

[2]. تاريخ گزيده، ص 389.

[3]. الحديث و المحدّثون، ص 422؛ تاريخ تشيّع در ايران، ص 276- 277. در باره سلجوقيان، ر. ك: راحة الصدور ورواية السرور در تاريخ آل سلجوق.

[4]. فهرس التراث، ج 1، ص 322.

[5]. تاريخ ابن خلدون، ج 3، ص 442.