نسخ قرآن

نسخ قرآن

(پايان زمان اعتبار حکم شرعى بعضي از آيات قرآنى)

مسئله نسخ در آيات قرآن، يكى از مباحث علوم قرآنى است. «نسخ» عبارت است از به سر آمدن زمان اعتبار حكمى كه بنا به مصلحت، به صورت دائم تشريع شده، اما در اصل، موقت است.

مسئله شناخت ناسخ و منسوخ قرآن و متوقف بودن تفسير قرآن بر آن، از محورهايي است که به صورت جدي مورد توجه اهل بيت (ع) بوده است. عبدالرحمان سلمي روايت كرده است كه على (ع) به يكى از قضات برخورد و از او پرسيد: آيا ناسخ را از منسوخ مى‌شناسي؟ وى گفت: خير. على (ع) به او فرمود: خود و ديگران را به هلاكت انداخته اي!

از اين رو علاوه بر بحث از اين موضوع در كتاب‌هاى تفسير، تأليفات مستقلى نيز در اين زمينه ارائه شده است. نخستين كسى كه درباره نسخ، كتاب نوشت، ابومحمد عبدالله بن عبدالرحمان اَصمّ مسمعى، از اصحاب امام صادق (ع) و سپس عده‌اى از اصحاب امام رضا (ع) بودند. در ميان اهل‌سنّت افراد بسيارى چون قتادة بن دعامه، ابوداوود سجستانى، ابوجعفر نحاس و ابن‌جوزى در اين زمينه تأليف دارند.

مباحث مهمى چون: تعريف نسخ، انواع نسخ، ادله جواز و وقوع نسخ، شبهات نسخ، تفاوت نسخ و بداء و تخصيص، و حكمت نسخ، در ذيل مبحث نسخ بررسى مى‌شود.

(ر.ک: پاروقى كتاب البرهان، تحقيق دكتر يوسف عبدالرحمان مرعشى و ديگران، ج 2، ص 151 - 158؛ النسخ فى القرآن الكريم، مصطفى زيد، ج 1، ص 289 الى 395)

نيز ر.ک: حكمت نسخ قرآن و ديگر اصطلاحات مرتبط.