متشابهات قرآن

آيات متشابه

(متشابهات قرآن)

(آياتى با احتمالات متعدّد)

متشابه از ريشه تشابه به معناى همگونى و همسانى ميان دو چيز است. با توجه به آيه 7 سوره آل‌عمران:((هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ)…)(وجود آيات متشابه در قرآن، قطعى است. )

آيات متشابه آياتى هستند که در بدو نظر، پيچيده و مشتمل بر احتمالات متعددند؛ و اين احتمالات نيز از ترجمه و ظاهر آيات به دست نمي‌آيد ولى مي‌توان با مراجعه به آيات محکم، تفسير آن‌ها را روشن نمود؛ برخلاف آيات محکم که نياز به تأويل ندارند.

صبحى صالح مى‌گويد: آيات متشابه شامل آيات مجمل و مُؤوَّل است؛ زيرا آيات مجمل به تفسير، آيات مؤوّل به تأويل، و آيات مشکل به رفع اشکال نياز دارند.

جلال‌الدين سيوطى آيات صفات الهى (آيات دربردارنده برخى ويژگى‌ها و صفات خداوند متعالى همچون مکر، وجه، يد، اراده، استوا، استهزا، حب، حيا، فوقيت و…) و نيز آيات فواتح سوره‌ها را که با حروف مقطعه آغاز شده‌اند، از متشابهات برشمرده است.

برخى ديگر نيز آيات مربوط به معاد، حقيقت روح و… را از متشابهات، و برخى نيز آيات منسوخ را از متشابهات شمرده‌اند.

بسيارى از اين آيات که ادعاى تشابه در آن شده است از متشابهات شأنى و عَرَضى‌اند که با مراجعه به آيات ديگر و محکمات آيات و احاديث، از آن‌ها رفع تشابه مى‌شود.

درباره تعداد متشابهات در قرآن کريم، ميان دانشمندان اختلاف است. اين اختلاف از نسبى بودن مفهوم تشابه سرچشمه مي‌گيرد.

جلال‌الدين سيوطى تعداد متشابهات قرآن را بالغ بر پانصد مورد و قاضى عبدالجبار تعداد آن‌ها را 875 مورد دانسته است.

تعداد متشابهات در کتاب التمهيد فى علوم القرآن -پس از حذف مکررات- حدود دويست مورد شمرده شده است.

نيز ر.ک: متشابه؛ محکم و متشابه.