تضمين

تضمين

(تحمّل معناى فعل توسط فعل ديگر، و همچنين در اسم يا حرف)

گاهى حروف، اسما، يا افعال مجازاً جاى هم‌نوع خود را هم مى‌گيرند، که آن را «تضمين» مى‌گويند؛ به عبارت ديگر، معناى يکى از حروف، اسما يا افعال به ديگرى داده مى‌شود.

لفظ فعل، اسم يا حرف براى دو معناى حقيقى و مجازى با هم وضع نشده‌اند تا آن دو را بتوان با تضمين جمع کرد؛ پس تضمين، مجاز به‌شمار مي‌آيد.

تضمين افعال، جايى است که فعلى متضمن معناى فعل ديگرى باشد؛ يعنى معناى دو فعل در آن باشد؛ مانند فعلى که با حرفى متعدى شود، در حالى که عادتاً با آن متعدى نمى‌شود؛ بنابراين، لازم است يا خود فعل تأويل شود يا آن حرف به حرفى تأويل شود که عادتاً تعديه با آن انجام مى‌شود؛ مانند: (عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ...)((دهر// 6) که «يشرب» با حرف «باء» متعدى شده است؛ در حالى که معمولاً با «مِن» متعدى مى‌شود، و متعدى شدن آن با «با» يا بر تضمين «يشرب» به معناى «يروى و يلتذ» است، يا در تضمين «با» که به معناى «مِن» است. )

تضمين در اسما به اين صورت است که اسمى، معناى اسم ديگر را دربرگرفته، معناى هر دو را افاده کند؛ مانند:((حَقِيقٌ عَلَى أَن لاَّ أَقُولَ عَلَى اللّهِ إِلاَّ الْحَقَّ...))(اعراف// 105) که «حقيق» معناى «حريص» را تضمين کرده تا بگويد او هم شايسته قول حقّ است و هم حريص بر آن.

اما تضمين در حروف، به اين است که حرفى، معناى حقيقى و مجازى هر دو را داشته باشد.