چيز جايگزين مذهب نخواهد شد. از ميان اين عوامل، سه عامل را يادآور مى شويم:

1. بروز جنگهاى جهانى در قرن بيستم: جنگهاى جهانى اول و دوم، كه دهها ميليون بشر را قربانى گرفت، توسط علم بريده از دين هدايت مى گرديد، و علمى كه تصور مى شد آرمانهاى بشرى را تحقق خواهد بخشيد، ناگهان بشر را به چنين سرنوشتى دچار كرد!

2. فروپاشى كانون خانواده در اثر گسترش فساد اخلاقى: در قسمت اعظم جهان غرب، خانواده مفهوم خود را از دست داده و به يك اجتماع موقت و ناپايدار مبدّل گرديده است،و علم و دانش جديد در اين فروپاشى بى تأثير نبود; البته مقصود علمِ رهبرى نشده و به اصطلاح منهاى دين است.

تأكيد مى شود اين مطلب به آن معنا نيست كه علم و دانش جديد لزوماً يك پديده زيانبار است، بلكه از آنجا كه دانش و تكنيك، از رهبرى دينى و معنوى محروم مانده، مايه اين همه كاستيها و زيانها شده است.

3.شكست و بى اعتبارى برخى از فرضيه هاى علمى: افزون بر دو عامل فوق كه از دلباختگى و خوش بينى افراطى بشر به علم جديد در محيط اجتماع شديداً كاست، شكست و بى اعتبارى برخى از فرضيه هاى علمى نيز سبب شد كه بشر جزم و ايمان اوّليه خود به علم جديد را در قلمرو جهان شناسى از دست بدهد و در معنى، از خواب خوشى كه در قرن نوزدهم، بشر اروپايى را در ربوده بود، بيدار گردد.

عوامل ياد شده و نظاير آن سبب شد كه بشر بار ديگر به فطرت انسانى خويش باز گردد، و به دين و معارف آن روى آورد. در حقيقت، پس از يك دوره فترت كه بشر خود را از مزاياى دين محروم ساخته بود، بسان انسانى تشنه، جوياى آب زلال و گواراى «دين» گرديد.