2. تسبيح سراسرى موجودات جهان

در گذشته يادآور شديم كه حمد و ثنا، ستايش خدا در برابر صفات كمالى و ثبوتى او است، هم چنان كه تسبيح او، پيراسته ساختن او از معايب است. و توصيف خدا با هر صفات سلبى، تسبيح و تنزيه وى مى باشد.

چون در برخى از آيات مورد بحث، هر دو موضوع با هم وارد شده است، از اين نظر، آن دو را يك جا بحث مى نماييم. در تقسيم بندى آيات از هر قسمى به ذكر يك آيه اكتفا مى كنيم.

1. گاهى قرآن تسبيح موجودات را در دايره وسيعى بيان كرده و آن را يك امر عمومى، كه همه موجودات را در بر مى گيرد، مطرح مى كند و مى فرمايد:

(سَبَّحَ للّهِ ما فِى السَّماواتِ وَالأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكيمُ).[1]

«آن چه در آسمان ها و زمين است، خدا را تنزيه مى كندو او عزيز و حكيم است».

لفظ«ما» بر خلاف تصور برخى در عاقل و غير عاقل به كار مى رود و منظور از آن در اين جا، تمام موجوداتى است كه در آسمان ها و زمين قرار دارند.

به همين مضمون است آيه هاى 1و 24 سوره حشر، 1 سوره صف، 1 سوره جمعه، 1 سوره تغابن و صريح ترين آيه در اين مورد، آيه 44 سوره اسراء است. چنان كه مى فرمايد:

(تُسَبِّحُ لَهُ السَّماواتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَنْ فِيهنَّ وَ إِنْ مِنْ شَىْء إِلاّيُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلكِنْ لاتَفْقَهُونَ تَسْبيحَهُمْ إِنَّهُ كانَ حَليماً غَفُوراً).