نوع تغييرات از روى اراده يا كراهت بپذيريد. گفتند: به رغبت پذيرفتيم».

بنابر اين هم پذيرش وجود و هم قبول هر نوع تصرف، خواه موافق طبيعت موجود باشد يا مخالف آن، خضوع و اظهار كوچكى در برابر خدا است. چيزى كه هست اين است كه به يك معنا همه اين پذيرش ها از روى ميل و رغبت است و به يك معنا، آن قسم از حوادث كه بر خلاف مسير طبيعى موجود باشد، نوعى كراهت در آن وجود دارد.

نه تنها وجود هر موجودى در قبضه قدرت او است، بلكه سايه هاى اجسام در گردش و تحولات خود، تابع اراده و خواست او هستند و هنگام صبح وعصر در دو طرف جسم سايه هاى چشم گيرى ديده مى شود كه همگى در پرتو اراده نافذ او مى باشند.

آيا شايسته است كه همه اجسام جهان با سايه هاى خود، در برابر خدا ابراز كوچكى كنند، امّا انسان از سجده تشريعى در برابر خدا امتناع ورزد هر چند پيوسته از نظر تكوين خاضع و خاشع است، به خصوص اين كه خداوند انواع موجودات زمين و آسمان را در برابر انسان خاضع ساخته است.[1] آيا سزاوار است كه او در برابر پروردگارش خضوع نكند؟

همه از بهر تو سرگشته و فرمان بردار *** شرط انصاف نباشد كه تو فرمان نبرى

اكنون كه با معناى سجده در موجودات آشنا شديم و روشن شد كه مقصود از سجده موجودات، همان سجده تكوينى آن ها است، لازم است درباره حمد و تسبيح موجودات جهان، به گونه گسترده، سخن گوييم.