است.

ولى همه اين مؤثرها و اثرها، فاعل ها و فعل ها با اعتراف به پيوند عليت و معلوليت ميان آنان، همگى مخلوق خدا و آفريده اوست.و رشته عليت به آن جا منتهى مى گردد.

شكى نيست كه انسان داراى افعالى; مانندخوردن و آشاميدن، رفتن و نشستن هست و اين افعال، مربوط به خود انسان و فعل اوست. و اگر فعل او نبود، هرگز صحيح نبود كه مورد امر و نهى خدا قرار گيرد، ولى در عين حال مجموع علت و معلول (انسان و كارهاى او) مخلوق خدا نيز هست، زيرا انسان به وسيله هستى، كه خدا به او داده و قدرت و نيرويى كه به او بخشيده است، مبدأ اين رشته از افعال است، در اين صورت چگونه مى تواند فعل او مربوط به انسان باشد، ولى مربوط به خدا نباشد.

هم چنان كه حالات خارج از قلمرو انسان; مانند تندرستى، بيمارى، رشد و نمو، فرح و شادمانى به گونه اى مربوط به خدا است، هم چنين كارهاى اختيارى و ارادى او نيز مخلوق خدا بوده و با ايجاد سبب (ذات انسان)، خالق مسبب (فعل انسان) نيز خواهد بود.

بخشى از آيات قرآن اين حقيقت را به گونه اى ديگر بيان مى كنند و آن اين كه نه تنها خداوند خالق اشيا است، بلكه او همه چيز را با تقدير و اندازه گيرى خاص و تعيين اهداف و غايات زندگى آن ها آفريده است. چنان كه مى فرمايد:

9. (...وَخَلَقَ كُلّ شَىء فَقَدَّرَهُ تَقْديراً).[1]

«همه چيز را آفريد، و آن را اندازه گيرى كرد».