زمينى حاكم باشند و اگر هم موجودات زمينى از نور آن ها بهره مند مى شوند، دليل بر ربويت آن ها نيست، بلكه گواه بر اين است كه اين موجودات به فرمان مقام بالاتر، در برابر حوادث زمينى انجام وظيفه مى كنند; به عبارت ديگر اين مطلب، گواه بر انسجام موجودات جهان و هم بستگى آن ها با يكديگر است.

ج. هدف ازحركت اين موجودات چيست؟ آيا هدف اين است كه از نقص به سوى كمال بروند و يا بالعكس. دومى قابل تصور نيست، و بر فرض تصور معنا ندارد مربى وكارگردان موجودات، از مرحله كمال به سوى نقص و نيستى برود و فرض نخست، خود گواه بر وجود مربى ديگرى است كه اين موجودات به ظاهر پر توان را از مرحله اى به مرحله كامل تر مى رساند و در حقيقت او پروردگار است كه اين اجرام و آن چه در زير آن ها قرار دارند، همه را به سوى كمال مى رساند.

آيا هدف ابراهيم نفى خداوندى آنها است؟!

برخى از مفسران تصور كرده اند كه هدف ابراهيم نفى الوهيت و خداوندى اين اجرام است، نه كارگردانى و اين مطلب را به صورت گوناگون مطرح كرده اند كه ما نيز به آن ها اشاره مى كنيم.

1. افول، نشانه حركت در اجرام است و حركت، ملازم با تغيير در متحرك مى باشد و تغيير، دليل بر حدوث متحرك است، زيرا موجودات متحرك پس از حركت به كمالى دست مى يابند كه قبلاً فاقد آن بوده اند، از اين جهت حركت ملازم با حدوث مى باشد. و موجود حادث به دليل اين كه ازلى و ابدى نيست، نمى تواند خدا باشد.[1] اشكال اين استدلال روشن است.

اوّلاً: اگر غروب نشانه حدوث باشد، چگونه ابراهيم تنها آن را دليل بر