و نفى و سپس به تركيب وادار كند وجود ندارد، بلكه نيروهاى متضاد در درون او مكمل يكديگر و مايه تكامل اويند، به گونه اى كه اگر وى از چنين تضادى برخوردار نبود، راه تكامل بر رويش بسته مى شد.

همه مى دانيم كه در درون ما، قواى عقلانى ونفسانى به هم آميخته است و هيچگاه قواى عقلانى بدون قواى نفسانى نمى تواند انسان ساز و تكامل زا باشد،بلكه بايد اين دو نيرو به تكميل يكديگر بشتابند و در جهت زمينه سازى تكامل او، به پا خيزند، نه اينكه يكى ديگرى را نفى ونابود كند و سپس تركيبى از آن دو به وجود آيد!

فى المثل، انسان پيراسته از شهوت وغضب، نمى تواند نسل خود را حفظ كند و موجوديت خود را در برابر دشمن درنده، صيانت بخشد.

چنانكه انسان عارى از معنويت وروحانيت نيز به صورت حيوان درنده اى درمى آيد كه جز تخريب وويرانگرى كارى انجام نمى دهد. از اين جهت، كمال و جامعيت انسان در گرو آن است كه قواى نفسانى وى با قواى عقلانيش دست به دست هم دهند تا او را به حدّ كمال برسانند، نه اينكه با هم به مبارزه برخيزند وسرانجام دومى اولى را نفى كند، آنگاه پديده اى مركب، كه در آن تضاد حل شده است، به وجود آيد، سپس خود آن پديده، راه پديده قبلى را طى كند و اين مسير تا بى نهايت پيش رود!

روشنتر بگوييم: مثلث «هگل» ناظر به آن واحدهايى مانند گروهى از جامعه است كه قطع نظر از عروض تضاد، از شخصيت مستقل وتامى برخوردار است، در حالى كه هر واحدى از افراد انسان و يا حيوان، بدون نيروهاى متضاد، شخصيت مستقلى ندارد، بلكه هر يك از اين قواى متضاد، جزئى از شخصيت وواقعيت او و تكميل كننده انسانيت او مى باشند.