عامل نخست:

تعصبهاى كور قبيلهاى

و

گرايشهاى حزبى

نخستين اختلاف در ميان مسلمانان، پس از در گذشت پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) در مساله خلافت و تعيين جانشين بود. كسانى كه مساله خلافت را يك مقام تنصيصى ميانديشيدند، با تكيه بر احاديث پيامبر[1] (صلى الله عليه وآله وسلم) خلافت را از آن امام على (عليه السلام)ميدانستند. در منطق اين گروه، هرگز تعصبات قبيلهاى مطرح نبود و اين عقيده، از سخنان رسول گرامى، برخاسته بود. ولى منطق مخالفان على (عليه السلام) در سقيفه، چه انصار و چه مهاجر، بر محورهاى ديگرى دور ميزد كه قدر مشترك آن را گرايشهاى قبيلهاى و تعصّبات حزبى و در باطن، خود خواهى تشكيل ميداد. ما، در اين جا، نخست منطق انصار، سپس مهاجر را، كه مدّعى اولويت در مساله امامت و خلافت بودند، منعكس ميسازيم، تا روشن گردد كه هر دو گروه، معيار عصر جاهليت را مطرح ميكردند و ميخواستند از اين طريق، صاحب مقام و