ننگريسته است و اگر از نظر لطف به آنان مينگريست و آنان را اصلاح ميكرد، آنان نيز صالح ميشدند.

خير و شر، قضاء و تقدير الهى است، و ما به خير و شر، شيرين و تلخ تقدير، ايمان داريم و ميدانيم كه آنچه به ما نرسيده، امكان نداشته است كه به ما برسد، و آنچه بر سر ما آمده، امكان نداشت كه از ما باز گردد، بندگان براى خود، زيان و سودى را مالك نميشوند، مگر چيزى را كه خدا بخواهد».

در اينج[1]ا از نقل عبارت ديگران خوددارى مى كنيم. برخى از اين تعبيرات هر چند ميتواند ناظر به معنى صحيحى باشد، ولى مجموع عبارات آنان، به ضميمه احاديثى كه در صحاح و مسانيد نقل شده است، بيانگر عقيده به جبرى است كه با كتاب و سنت و با عقل و خرد سازگار نيست.

پيدايش قدريه، و اكنش عقيده به جبر

مقصود از قدريه، گروهى است كه درباره انسان به نوعى اختيار و آزادى قائل شده و او را موجودى دست بسته معرفى نميكنند.

پيدايش مذهب قدريه به اين معنا، يك واكنش اجتماعى و فلسفى در برابر عقيده به جبر بود كه محدثان دستگاه حاكمه، از آن ترويج ميكردند، و گروه قدريه كه جرمى جز نشر عقيده به آزادى و اختيار نداشتند، به عنوان نافيان قضاء و قدر، تنبيه و مؤاخذه و يا به دار آويخته ميشدند.

«معبد جهنى» كه يكى از تشكيل دهندگان فرقه قدريه است، به «حسن بصرى» گفت:

«فرزندان اميه خونها را ميريزند و ميگويند، كارهاى ما بر طبق تقدير الهى است!»