خاصى پيدا نكرده است.

گرايشهاى حسى و تنها بها بخشيدن به مسائل محسوس، دورى از انديشههاى عقلى و كلّى، يكى از ابزارها و ادوات الحاد، در برابر مكتبهاى الهى است. بنا بر اين، مجموع مباحث مربوط به شناخت با گستردگيش، از مسائل ضرورى است كه بايد از نو در علم كلام مطرح گردد.

4ـ امروز شناخت انسان از جهات گوناگون، بخشهاى عظيمى از علم را تشكيل ميدهد و مسأله روانشناسى و روانكاوى به دو گونه، مطرح ميشود كه يكى نسبت به دين بى طرف و احياناً مؤيد است، در حالى كه ديگرى درست نقطه مقابل ديندارى است و حتماً جامعه را به الحاد رهبرى ميكند. در اين جا بايد بحث از انسان شناسى در حدود شناخت فطرت، به قلمرو علم كلام افزوده شود، تا متكلمان اسلامى با شناخت انسان، بويژه، عناصر ثابت در تمايلات او، بتوانند از مبدأ و معاد دفاع كنند.

حركتهاى الحادى كه در سه قرن اخير يا بيشتر، در جامعه غربى شروع شده و از آنجا به شرق سرازير گشته است، بيشتر بر اين اصول و مانند آن استوار است. بنابراين، ما با طرح مسائل «علم كلام»، به شيوه گذشته[1]، هرگز نميتوانيم رسالت يك متكلم را به دوش بكشيم و از عهده آن بر آييم. بلكه التزام به هدف و تعهّد به دفاع از دين، ايجاب ميكند كه با حركتهاى علمى، كه به الحاد منجر ميشود، كاملاً آشنا شويم و با شناخت درد، به شناخت درمان بپردازيم. اكنون كه متكلمان اسلامى بخوبى اين دردها را شناختهاند، بايد دگرگونى عظيمى در روند علم كلام پديد آيد.