تا اين جا، لزوم پيروى از سلطان عادل روشن گشت و دريافتيم كه بقاى يك جامعه، در گرو حكومتى است كه سخن او نافذ و رأى او مطاع باشد. زيرا اسلام يك آيين فردى نيست كه پيروان خود را تنها به اعمال فردى و تهذيبهاى شخصى، دعوت كند و از مسائل اجتماعى غفلت ورزد; طبعاً يك نظام اجتماعى فرمانروايى لازم دارد كه سخن او مؤثر، و نظر او قاطع باشد و اين روايات همگى ناظر به چنين حاكمى است.

مقصود از «اولى الامر» كيست؟

در اين جا ممكن است اعتراض شود، قرآن به طور مطلق به پيروى از اولى الامر دعوت ميكند و ميفرمايد:

((اَطِيعُوا اللّهَ وَ اَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ اُولِى الاَْمْرِ مِنْكُمْ)) (سوره نساء/59).

«از خدا و رسول او و فرمانروايان خود، پيروى كنيد».

در آيه ياد شده، قيد «عدالت» وارد نشده است، در اين صورت اطاعت هر سلطانى اعم از عادل و يا فاسق لازم و واجب ميباشد.

پاسخ اين اعتراض، روشن است، زيرا مقصود واقعى، اطاعت از فرمانروايان عادل و دادگر است، به گواهى اينكه خداوند از اطاعت ظالمان و ستمگران به عناوين گوناگونى نهى فرموده است و اگر مجموع آياتى كه از اطاعت غافلان، هواپرستان، كافران، منافقان، تكذيب كنندگان رسالت، گنهكاران، و مسرفان، نهى ميكند، در يك جا جمع شود، به روشنى استفاده ميشود كه هر يك از اين عناوين، نشانه نهى از اطاعت حاكم جائر و ستمكار است كه به نوعى از مرز عدالت گام بيرون نهاده، و در جرگه غافلان از ياد خدا و پيروان هوا و هوس و افراط