تا اينجا، با اصول عقائد اهل حديث كه اشعرى، و ملطى، از آنان نقل كردهاند و خود نيز از آنان بوده و يا بعداً به آنان پيوستند، آشنا شديم. اكنون قبل از تشريح برخى از اصول اهل حديث، نكاتى را ياد آور ميشويم:

1ـ در اينجا برخى از مسائل فقهى، مانند مسح بر كفش يا نماز بر اهل قبله و نماز جمعه و اعياد، جزء اصول عقائد آمده است و اصولاً روشن نيست كه چرا چنين مسائل فرعى، در عداد مسائل اصلى، قرار گرفتهاند؟

2ــ ملاحظه اين اصول، به روشنى ثابت ميكند كه هر يك از آنها يا غالب آنها به عنوان جبهه گيرى در مقابل مخالفان، جزء اصول عقائد آمده است، به گونهاى كه اگر مكتب مخالف در اين مورد وجود نداشت، هرگز اهل حديث به اين فكر نميافتادند كه چنين مسائلى را جزء اصول عقائد قرار دهند.

مثلاً، مسأله قديم و حادث بودن كلام خدا، در آغاز قرن دوم بلكه كمى بعد، بر سر زبانها افتاد و اصلاً چنين چيزى در كلام رسول خدا و صحابه وجود نداشته است، ولى چون اهل حديث، در مقابل حدوث قرآن، جبهه گيرى كردند، اعتقاد به قدم (حادث نبودن قرآن)، جزء عقائد اسلامى در آمد. و مسائل قضاء و قدر و اين كه خير و شر از جانب خدا است نيز، از اين قبيل است.

مقصود از اصول عقائد، امورى است كه در عصر رسول خدا، اسلام و ايمان، به آن بستگى داشت به گونهايكه فرد، با اعتقاد به آن اصول، در عداد مسلمانان و مؤمنان در آمده، و با ترك آن، از جرگه آنان، بيرون ميرفت و قسمتى از اين اصول، فاقد چنين ويژگى ميباشد.

ممكن است گفته شود كه همه، يا اكثر اين اصول، ريشه قرآنى يا حديثى دارند و از اين جهت در عداد اصول عقائد در آمدهاند. ولى بايد توجه داشت كه اگر وجود يك مطلب در قرآن و حديث، موجب آن باشد كه جزء عقائد در آيد، بايد