دل هاى مهرخورده

علماى اخلاق براى پيدايش يك ملكه انسانى به سه مرحله معتقدند:

1. مرحله فعل;

2. مرحله حالت;

3. مرحله ملكه راسخ.

اين مطلب را با ذكر مثالى توضيح مى دهيم:

جوانى است در سنين بيست سالگى، دچار صفت رذيله «دروغ» شده و اين صفت در او به صورت امرى عادى و طبيعى درآمده كه اساس زندگى او را تشكيل مى دهد، حتى در جايى كه اين عمل فايده اى به حال او ندارد، باز دروغ مى گويد.

اكنون بايد ديد اين صفت نفسانى(كه كاملاً در اعماق روح وى ريشه دوانيده) از كجا سرچشمه گرفته و چگونه در روان او آشيانه كرده است.

به طور مسلم در دوران چهار سالگى و يا بيشتر، اين عمل (دروغ گفتن) براى او امرى غير ممكن بود و فقط آن چه را ديده يا شنيده بود مى توانست تعريف كند و فكر كم و زياد كردن در او وجود نداشت.

او براى نخستين بار كه از پدر و مادر و يا هم بازى بزرگ تر از خود، دروغى مى شنود، فكر اين مطلب كه مى توان بر خلاف واقعيات سخن گفت، در مغز او پديد مى آيد. آن گاه عواملى پيش مى آيد، او يك بار يا دو سه بار از اين فكر استفاده كرده و دروغى مى گويد، اين همان، نخستين مرحله پدايش يك رذيله اى اخلاقى است كه آن را در اصطلاح «فعل ساده» مى نامند.

اگر عواملى ايجاب كند كه يك فرد در مراحل بعدى، نيز از اين فكر (وارونه گفتن واقعيات) استفاده بيشترى كند و دروغ هاى بيشترى بگويد، اين رذيله اخلاقى از صورت يك فعل ساده، به صورت «حالت نفسانى» درمى آيد.